Konstitucio

Tratatul de instituire a Unei Constituţii pentru Europa	Traktato pri estigo de Eŭropa Konstitucio
PREAMBUL	PREAMBLO
MAIESTATEA SA REGELE BELGIENILOR, PREŞEDINTELE REPUBLICII CEHE, MAIESTATEA SA REGINA DANEMARCEI, PREŞEDINTELE REPUBLICII FEDERALE GERMANIA, PREŞEDINTELE REPUBLICII ESTONIA, PREŞEDINTELE REPUBLICII ELENE, MAIESTATEA SA REGELE SPANIEI, PREŞEDINTELE REPUBLICII FRANCEZE, PREŞEDINTELE IRLANDEI, PREŞEDINTELE REPUBLICII ITALIENE, PREŞEDINTELE REPUBLICII CIPRU, PREŞEDINTELE REPUBLICII LETONIA, PREŞEDINTELE REPUBLICII LITUANIA, ALTEŢA SA REGALĂ MARELE DUCE DE LUXEMBURG, PREŞEDINTELE REPUBLICII UNGARE, PREŞEDINTELE MALTEI, MAIESTATEA SA REGINA ŢĂRILOR DE JOS, PREŞEDINTELE FEDERAL AL REPUBLICII AUSTRIA, PREŞEDINTELE REPUBLICII POLONE, PREŞEDINTELE REPUBLICII PORTUGHEZE, PREŞEDINTELE REPUBLICII SLOVENIA, PREŞEDINTELE REPUBLICII SLOVACE, PREŞEDINTELE REPUBLICII FINLANDA, GUVERNUL REGATULUI SUEDIEI, MAIESTATEA SA REGINA REGATULUI UNIT AL MARII BRITANII ŞI IRLANDEI DE NORD,	LIA MOŜTO LA REĜO DE LA BELGOJ, LA PREZIDANTO DE LA ĈEĤA RESPUBLIKO, ŜIA MOŜTO LA REĜINO DE DANLANDO, LA PREZIDANTO DE LA GERMANA FEDERACIA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTO DE LA ESTONA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTO DE LA GREKA RESPUBLIKO, LIA MOŜTO LA REĜO DE HISPANUJO, LA PREZIDANTO DE LA FRANCA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTINO DE IRLANDO, LA PREZIDANTO DE LA ITALA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTO DE LA KIPRA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTINO DE LA LATVA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTO DE LA LITOVA RESPUBLIKO, LIA REĜA MOŜTO LA GRANDDUKO DE LUKSEMBURGIO, LA PREZIDANTO DE LA HUNGARA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTO DE MALTO, ŜIA MOŜTO LA REĜINO DE NEDERLANDO, LA FEDERACIA PREZIDANTO DE LA AŬSTRA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTO DE LA POLA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTO DE LA PORTUGALA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTO DE LA SLOVENA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTO DE LA SLOVAKA RESPUBLIKO, LA PREZIDANTINO DE LA FINNLANDA RESPUBLIKO, LA REGISTARO DE LA SVEDA REĜOLANDO, ŜIA MOŜTO LA REĜINO DE LA UNUIĜINTA REĜOLANDO DE GRANDA BRITUJO KAJ NORD-IRLANDO,
INSPIRÂNDU-SE din moştenirea culturală, religioasă şi umanistă a Europei, din care s-au dezvoltat valorile universale care constituie drepturile inviolabile şi inalienabile ale fiinţei umane, precum şi libertatea, democraţia, egalitatea şi statul de drept;	INSPIRATE de la kultura, religia kaj humanisma tradicio de Eŭropo, el kiu disvolviĝis la netuŝeblaj kaj neforpreneblaj rajtoj de la homo, la libereco, la demokratio, la egaleco kaj la universalaj valoroj de la konstitucia ŝtateco,
CONVINŞI că Europa, reunită de acum înainte după experienţe dureroase, intenţionează să avanseze pe calea civilizaţiei, progresului şi prosperităţii, pentru binele tuturor locuitorilor săi, inclusiv al celor mai vulnerabili şi mai lipsiţi de mijloace; că doreşte să rămână un continent deschis către cultură, cunoaştere şi progres social; şi că doreşte să aprofundeze caracterul democratic şi transparent al vieţii sale publice şi să acţioneze în favoarea păcii, justiţiei şi solidarităţii în lume;	KONVINKIĜINTE, ke Eŭropo reunuiĝinta post doloraj spertoj deziras – por la bono de ĉiuj siaj loĝantoj, inkluzive la plej malfortajn kaj helpobezonajn – iri ankaŭ estonte la vojon de la civilizo, progreso kaj prospero; ke ĝi volas resti kontinento malferma al la kulturo, scio kaj socia progreso; ke ĝi deziras pliintensigi la demokratan kaj travideblan karakteron de sia publika vivo, kaj tutmonde agadi por la paco, justeco kaj solidareco,
ÎNCREDINŢAŢI că popoarele Europei, fiind mândre de identitatea lor şi de istoria lor naţională, sunt decise să depăşească vechile divizări şi, din ce în ce mai unite, să-şi construiască un destin comun;	GVIDATE DE LA KONVINKO, ke la popoloj de Eŭropo decidis, restante fieraj pri siaj naciaj identecoj kaj historioj, superi siajn praajn dividiĝojn, kaj – unuiĝinte pli strikte ol iam ajn – ili aspiras elformi komunan destinon,
SIGURI că Europa "Unită în diversitate" le oferă cele mai bune şanse de a continua, cu respectarea drepturilor fiecăruia şi cu conştiinţa răspunderii faţă de generaţiile viitoare ale planetei, marea aventură care îşi găseşte aici un spaţiu privilegiat de speranţă umană;	KONVINKIĜINTE, ke Eŭropo tiamaniere "unuiĝinta en diverseco" proponas la plej bonan ŝancon al efektivigo de tiu grandioza entrepreno, pro kiu ĉi tiu areo – ĉe respekto de la rajtoj de ĉiuj individuoj kaj konsciante sian respondecon pri la estontaj generacioj kaj pri la futuro de la Tero – fariĝas speciala areo de espero de la homaro,
DECIŞI să continue opera realizată în cadrul Tratatelor de instituire a Comunităţilor Europene şi a Tratatului privind Uniunea Europeană, asigurând continuitatea acquis-ului comunitar;	KUN LA DECIDO, ke ili pluevoluigas la rezultojn atingitajn kadre de la traktatoj estigantaj la Eŭropajn Komunumojn kaj de la traktato pri la Eŭropa Unio, samtempe certigante la kontinuecon de la komunumaj atingaĵoj,
RECUNOSCĂTORI membrilor Convenţiei Europene pentru că au elaborat proiectul prezentei Constituţii în numele cetăţenilor şi al statelor Europei,	DANKANTE, nome de la civitanoj kaj ŝtatoj de Eŭropo, la membrojn de la Eŭropa Laborgrupo pro la ellaboro de tiu ĉi konstitucio-projekto,
AU DESEMNAT CA PLENIPOTENŢIARI: MAIESTATEA SA REGELE BELGIENILOR, pe Guy VERHOFSTADT Prim-ministru, Karel DE GUCHT Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE REPUBICII CEHE, pe Stanislav GROSS Prim-ministru, Cyril SVOBODA Ministrul afacerilor externe; MAIESTATEA SA REGINA DANEMARCEI, pe Anders Fogh RASMUSSEN Prim-ministru,. Per Stig MØLLER Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE REPUBLICII FEDERLE GERMANIA, pe Gerhard SCHRÖDER Cancelar federal, Joseph FISCHER Ministru federal al afacerilor externe şi vicecancelar; PREŞEDINTELE REPUBLICII ESTONIA, pe Juhan PARTS Prim-ministru, Kristiina OJULAND Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE REPUBLICII ELENE, pe Kostas KARAMANLIS Prim-ministru, Petros G. MOLYVIATIS Ministrul afacerilor externe; MAIESTATEA SA REGELE SPANIEI, pe José Luis RODRÍGUEZ ZAPATERO Preşedintele guvernului, Miguel Angel MORATINOS CUYAUBÉ Ministrul afacerilor externe şi al cooperării; PREŞEDINTELE REPUBLICII FRANCEZE, pe Jacques CHIRAC Preşedinte, Jean-Pierre RAFFARIN Prim-ministru, Michel BARNIER Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE IRLANDEI, pe Bertie AHERN Prim-ministru (Taoiseach), Dermot AHERN Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE REPUBLICII ITALIENE, pe Silvio BERLUSCONI Preşedintele Consiliului de Miniştri, Franco FRATTINI Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE REPUBLICII CIPRU, pe Tassos PAPADOPOULOS Preşedinte, George IACOVOU Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE REPUBLICII LETONIA, pe Vaira VĪĶE FREIBERGA Preşedinte, Indulis EMSIS Prim-ministru, Artis PABRIKS Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE REPUBLICII LITUANIA, pe Valdas ADAMKUS Preşedinte, Algirdas Mykolas BRAZAUSKAS Prim-ministru, Antanas VALIONIS Ministrul afacerilor externe; ALTEŢA SA REGALĂ MARELE DUCE DE LUXEMBURG, pe Jean-Claude JUNCKER Prim-ministru, Ministru de stat, Jean ASSELBORN Viceprim-ministru, Ministrul afacerilor externe şi al imigrării; PREŞEDINTELE REPUBLICII UNGARE, pe Ferenc GYURCSÁNY Prim-ministru. László KOVÁCS Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE MALTEI, pe The Hon Lawrence GONZI Prim-ministru, The Hon Michael FRENDO Ministrul afacerilor externe; MAIESTATEA SA REGINA ŢĂRILOR DE JOS, pe Dr. J. P. BALKENENDE Prim-ministru, Dr. B. R. BOT Ministrul afacerilor externe. PREŞEDINTELE FEDERAL AL REPUBLICII AUSTRIA, pe Dr. Wolfgang SCHÜSSEL Cancelar federal, Dr. Ursula PLASSNIK Ministru federal al afacerilor externe; PREŞEDINTELE REPUBICII POLONE, pe Marek BELKA Prim-ministru, Włodzimierz CIMOSZEWICZ Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE REPUBLICII PORTUGHEZE, pe Pedro Miguel DE SANTANA LOPES Prim-ministru, Antonio Victor MARTINS MONTEIRO Ministrul afacerilor externe şi al Comunităţilor portugheze din străinătate; PREŞEDINTELE REPUBICII SLOVENIA, pe Anton ROP Preşedintele Guvernului, Ivo VAJGL Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE REPUBICII SLOVACE, pe Mikuláš DZURINDA Prim-ministru, Eduard KUKAN Ministrul afacerilor externe; PREŞEDINTELE REPUBICII FINLANDA, pe Matti VANHANEN Prim-ministru, Erkki TUOMIOJA Ministrul afacerilor externe; GUVERNUL REGATULUI SUEDIEI, pe Göran PERSSON Prim-ministru, Laila FREIVALDS Ministrul afacerilor externe; MAIESTATEA SA REGINA REGATULUI UNIT AL MARII BRITANII ŞI IRLANDEI DE NORD, pe The Rt. Hon Tony BLAIR Prim-ministru , The Rt. Hon Jack STRAW Ministrul afacerilor externe şi al Commonwealth,	DELEGIS KIEL SIAJN PLENRAJTIGITOJN: LIA MOŜTO LA REĜO DE LA BELGOJ, ĉefministron Guy VERHOFSTADT, ministron pri eksteraj aferoj Karel DE GUCHT; LA PREZIDANTO DE LA ĈEĤA RESPUBLIKO, ĉefministron Stanislav GROSS, ministron pri eksteraj aferoj Cyril SVOBODA; ŜIA MOŜTO LA REĜINO DE DANLANDO, ĉefministron Anders Fogh RASMUSSEN, ministron pri eksteraj aferoj Per Stig MØLLER; LA PREZIDANTO DE LA GERMANA FEDERACIA RESPUBLIKO, federacian kancelieron GERHARD SCHRÖDER, federacian ministron pri eksteraj aferoj kaj federacian vickancelieron Joseph FISCHER; LA PREZIDANTO DE LA ESTONA RESPUBLIKO, ĉefministron Juhan PARTS, ministron pri eksteraj aferoj Kristiina OJULAND; LA PREZIDANTO DE LA GREKA RESPUBLIKO, ĉefministron Kostas KARAMANLIS, ministron pri eksteraj aferoj Petros G. MOLYVIATIS; LIA MOŜTO LA REĜO DE HISPANUJO, la prezidanton de la registaro José Luis RODRÍGUEZ ZAPATERO, la ministron respondecan pri eksteraj aferoj kaj kunlaboro Miguel Angel MORATINOS CUYAUBÉ; LA PREZIDANTO DE LA FRANCA RESPUBLIKO, la prezidanton de la respubliko Jacques CHIRAC, ĉefministron Jean-Pierre RAFFARIN, ministron pri eksteraj aferoj Michel BARNIER; LA PREZIDANTINO DE IRLANDO, ĉefministron (Taoiseach-on) Bertie AHERN, ministron pri eksteraj aferoj Dermot AHERN; LA PREZIDANTO DE LA ITALA RESPUBLIKO, ĉefministron Silvio BERLUSCONI, ministron pri eksteraj aferoj Franco FRATTINI; LA PREZIDANTO DE LA KIPRA RESPUBLIKO, la prezidanton de la respubliko Tassos PAPADOPOULOS, ministron pri eksteraj aferoj George IAKOVOU; LA PREZIDANTINO DE LA LATVA RESPUBLIKO, prezidantinon de la respubliko Vaira VĪĶE FREIBERGA, ĉefministron Indulis EMSIS, ministron pri eksteraj aferoj Artis PABRIKS; LA PREZIDANTO DE LA LITOVA RESPUBLIKO, prezidanton de la respubliko Valdas ADAMKUS, ĉefministron Algirdas Mykolas BRAZAUSKAS, ministron pri eksteraj aferoj Antanas VALIONIS; LIA REĜA MOŜTO LA GRANDDUKO DE LUKSEMBURGO, ĉefministron, Ministre d'État-on Jean-Claude JUNCKER, vic-ĉefministron, ministron pri eksteraj- kaj enmigradaj aferoj Jean ASSELBORN; LA PREZIDANTO DE LA HUNGARA RESPUBLIKO, ĉefministron Ferenc GYURCSÁNY, ministron pri eksteraj aferoj László KOVÁCS; LA PREZIDANTO DE MALTO, ĉefministron Hon. Lawrence GONZI, ministron pri eksteraj aferoj Hon. Michael FRENDO; ŜIA MOŜTO LA REĜINO DE NEDERLANDO, ĉefministron D-ron J. P. BALKENENDE, ministron pri eksteraj aferoj D-ron B. R. BOT; LA FEDERACIA PREZIDANTO DE LA AŬSTRA RESPUBLIKO, federacian kancelieron D-ron Wolfgang SCHÜSSEL, federacian ministron pri eksteraj aferoj D-rinon Ursula PLASSNIK; LA PREZIDANTO DE LA POLA RESPUBLIKO, ĉefministron Marek BELKA, ministron pri eksteraj aferoj Włodzimierz CIMOSZEWICZ; LA PREZIDANTO DE LA PORTUGALA RESPUBLIKO, ĉefministron Pedro Miguel DE SANTANA LOPES, ministron pri eksteraj aferoj kaj ministron respondecan pri la eksterlimaj portugalaj komunumoj António Victor MARTINS MONTEIRO; LA PREZIDANTO DE LA SLOVENA RESPUBLIKO, la prezidanton de la registaro Anton ROP, ministron pri eksteraj aferoj Ivo VAJGL; LA PREZIDANTO DE LA SLOVAKA RESPUBLIKO, ĉefministron Mikuláš DZURINDA, ministron pri eksteraj aferoj Eduard KUKAN; LA PREZIDANTINO DE LA FINNLANDA RESPUBLIKO, ĉef-ministron Matti VANHANEN, ministron pri eksteraj aferoj Erkki TUOMIOJA; LA REGISTARO DE LA SVEDA REĜOLANDO, ĉefministron Göran PERSSON, ministron pri eksteraj aferoj Laila FREIVALDS; ŜIA MOŜTO LA REĜINO DE GRANDA BRITUJO KAJ NORD-IRLANDO, ĉefministron Rt. Hon Tony BLAIR, ministron pri eksteraj aferoj kaj pri aferoj de la Brita Naciaro Rt. Hon Jack STRAW;
CARE, după ce au făcut schimb de depline puteri, găsite în bună şi cuvenită formă, au convenit cele ce urmează:	KIUJ, interŝanĝinte siajn plenrajtigilojn agnoskitajn en bona kaj konvena ordo, konsentis pri la sekvantaj dispozicioj:

PARTEA I	I-a PARTO
TITLUL I: DEFINIŢIA ŞI OBIECTIVELE UNIUNII	I-a TITOLO: DIFINO KAJ CELOJ DE LA UNIO
ARTICOLUL I-1: Instituirea Uniunii	I-1-a artikolo: La kreo de la Unio
(1) Inspirată de voinţa cetăţenilor şi a statelor Europei de a-şi construi un viitor comun, prezenta Constituţie instituie Uniunea Europeană, căreia statele membre îi atribuie competenţe pentru atingerea obiectivelor comune. Uniunea coordonează politicile statelor membre care au drept scop atingerea acestor obiective şi exercită în mod comunitar competenţele pe care acestea i le atribuie.	(1) Gvidate de la deziro de civitanoj kaj ŝtatoj de Eŭropo konstrui sian komunan estontecon, per ĉi tiu Konstitucio kreiĝas la Eŭropa Unio, al kiu la membroŝtatoj havigas agosferojn por atingi siajn komunajn celojn. La Unio kunordigas la membroŝtatajn politikojn direktiĝantajn al efektivigo de tiuj ĉi komunaj celdifinoj, kaj la ricevitajn agosferojn praktikas laŭ komunuma maniero.
(2) Uniunea este deschisă tuturor statelor europene care respectă valorile sale şi care se angajează să le promoveze în comun.	(2) La Unio estas malfermata antaŭ ĉiuj tiaj eŭropaj ŝtatoj, kiuj respektas ĝiajn valorojn, kaj engaĝas sin al komuna efektivigo de tiuj valoroj.
Articolul I-2: Valorile Uniunii	I-2-a artikolo: La valoroj de la Unio
Uniunea se întemeiază pe valorile respectării demnităţii umane, a libertăţii, democraţiei, egalităţii, statului de drept, precum şi pe respectarea drepturilor omului, inclusiv a drepturilor persoanelor care aparţin minorităţilor. Aceste valori sunt comune statelor membre într-o societate caracterizată prin pluralism, nediscriminare, toleranţă, justiţie, solidaritate şi egalitate între femei şi bărbaţi.	La Unio baziĝas sur la valoroj de respekto de la homa digno, libereco, demokratio, egaleco, konstitucia ŝtateco kaj respekto de la homaj rajtoj, inkluzive la rajtojn de personoj apartenantaj al minoritatoj. Tiuj ĉi valoroj estas komunaj en la membroŝtatoj, en la socio de plurismo, malpermeso de diskriminacio, toleremo, justeco, solidareco, kaj de egaleco inter virinoj kaj viroj.
Articolul I-3: Obiectivele Uniunii	I-3-a artikolo: La celoj de la Unio
(1) Scopul Uniunii este de a promova pacea, valorile sale şi bunăstarea popoarelor sale.	(1) La celo de la Unio estas antaŭenigi la pacon, siajn valorojn kaj la bonstaton de siaj popoloj.
(2) Uniunea oferă cetăţenilor săi un spaţiu de libertate, securitate şi justiţie, fără frontiere interne, precum şi o piaţă internă în care concurenţa este liberă şi nu este denaturată.	(2) La Unio proponas al siaj civitanoj areon de libereco, sekureco kaj justo sen internaj limoj, kaj unuecan internan merkaton, kie la konkurenco estas libera kaj ne difektita.
(3) Uniunea acţionează pentru dezvoltarea durabilă a Europei, întemeiată pe o creştere economică echilibrată şi pe stabilitatea preţurilor, pe o economie socială de piaţă foarte competitivă, care tinde spre ocuparea întregii forţe de muncă şi spre progres social, precum şi pe un nivel înalt de protecţie şi de îmbunătăţire a calităţii mediului. Aceasta promovează progresul ştiinţific şi tehnic.	(3) La Unio laboras por la daŭrigebla disvolvo de Eŭropo, kiu baziĝas sur ekvilibrigita ekonomia kresko, prezostabileco kaj sur sociala merkatekonomio kun alta konkurenca kapablo, kiu difinas kiel celon la plenan dungitecon kaj socian progreson, kaj kiu kunligiĝas kun altnivela defendo kaj plibonigo de kvalito de la vivmedio. La Unio antaŭenigas la sciencan kaj teknikan progreson.
Uniunea combate excluderea socială şi discriminările şi promovează justiţia şi protecţia socială, egalitatea între femei şi bărbaţi, solidaritatea între generaţii şi protecţia drepturilor copilului.	La Unio luktas kontraŭ socia ekskludo kaj diskriminacio, kaj antaŭenigas la socian justecon kaj protekton, egalecon inter viroj kaj virinoj, solidarecon inter la generacioj kaj defendon de la rajtoj de infanoj.
Aceasta promovează coeziunea economică, socială şi teritorială, precum şi solidaritatea între statele membre.	La Unio antaŭenigas la ekonomian, socian kaj teritorian koherecon, kaj la solidarecon inter la membroŝtatoj.
Uniunea respectă bogăţia diversităţii sale culturale şi lingvistice şi veghează la protejarea şi dezvoltarea patrimoniului cultural european.	La Unio respektas sian riĉan diversecon kulturan kaj lingvan, kaj certigas la konservon kaj pluan riĉigon de la eŭropa kultura heredaĵo.
(4) În relaţiile cu restul comunităţii internaţionale, Uniunea îşi afirmă şi promovează valorile şi interesele. Aceasta contribuie la pacea, securitatea, dezvoltarea durabilă a planetei, solidaritatea şi respectul reciproc între popoare, comerţul liber şi echitabil, eliminarea sărăciei şi protecţia drepturilor omului, şi în special a drepturilor copilului, precum şi la respectarea strictă şi dezvoltarea dreptului internaţional, inclusiv respectarea principiilor Cartei Organizaţiei Naţiunilor Unite.	(4) En siaj rilatoj al aliaj partoj de la mondo la Unio defendas kaj efektivigas siajn valorojn kaj interesojn. Ĝi kontribuas al la paco, sekureco, daŭrigebla disvolvo de la Tero, solidareco kaj reciproka respekto inter la popoloj, libera kaj honesta komerco, eliminado de malriĉeco kaj defendo de homaj, precipe infanaj rajtoj, krome al la rigora plenumo kaj evoluigo de la internacia juro, precipe al respekto de la principoj troviĝantaj en la Ĉarto de Unuiĝintaj Nacioj.
(5) Uniunea îşi urmăreşte obiectivele prin mijloace corespunzătoare, în funcţie de competenţele care îi sunt atribuite prin Constituţie.	(5) La Unio realigas siajn celojn per konvenaj rimedoj, kadre de la agosferoj havigitaj al ĝi en tiu ĉi Konstitucio.
Articolul I-4: Libertăţile fundamentale şi nediscriminarea	I-4-a artikolo: Fundamentaj liberecoj kaj malpermeso de diskriminacio
(1) Libera circulaţie a persoanelor, serviciilor, mărfurilor şi capitalurilor, precum şi libertatea de stabilire sunt garantate de Uniune şi în cadrul acesteia, în conformitate cu dispoziţiile Constituţiei.	(1) Laŭ la Konstitucio la Unio sur sia teritorio certigas la liberan moviĝon de personoj, servoj, varoj kaj kapitalo, tiel same la liberecon de ekloĝo.
(2) În domeniul de aplicare a Constituţiei şi fără a aduce atingere dispoziţiilor speciale ale acesteia, este interzisă orice discriminare bazată pe cetăţenie sau naţionalitate.	(2) En la aplikokampo de la Konstitucio kaj sen ofendo de la specialaj dispozicioj fiksitaj en ĝi, estas malpermesata ĉiu diferencigo surbaze de ŝtataneco.
Articolul I-5: Relaţiile dintre Uniune şi statele membre	I-5-a artikolo: La rilato inter la Unio kaj la membroŝtatoj
(1) Uniunea respectă egalitatea statelor membre în faţa Constituţiei, precum şi identitatea lor naţională, inerentă structurilor lor fundamentale politice şi constituţionale, inclusiv în ceea ce priveşte autonomia locală şi regională. Aceasta respectă funcţiile esenţiale ale statului, şi în special cele care au ca obiect asigurarea integrităţii sale teritoriale, menţinerea ordinii publice şi apărarea securităţii naţionale.	(1) La Unio respektas la egalecon de membroŝtatoj antaŭ la Konstitucio, ilian nacian identecon, kiu estas nedisigebla parto de iliaj bazaj politikaj kaj konstituciaj strukturoj, inkluzive la regionajn kaj lokajn aŭtonomiojn. Ĝi respektas la bazajn ŝtatajn funkciojn, inter ili la certigon de la teritoria integreco de la ŝtato, la konservadon de publika ordo kaj defendon de la nacia sekureco.
(2) în temeiul principiului cooperării loiale, Uniunea şi statele membre se respectă şi se ajută reciproc în îndeplinirea misiunilor ce decurg din Constituţie.	(2) La Unio kaj la membroŝtatoj sekvante la principon de lojala kunlaboro reciproke respektas kaj helpas unu la alian en la efektivigo de la taskoj devenantaj el la Konstitucio.
Statele membre adoptă orice măsură generală sau specială pentru asigurarea îndeplinirii obligaţiilor care decurg din Constituţie sau care rezultă din actele instituţiilor Uniunii.	La membroŝtatoj faras konvenajn ĝeneralajn aŭ specialajn disponojn por plenumi siajn devojn devenantajn el la Konstitucio kaj el agoj de la institucioj de la Unio.
Statele membre facilitează îndeplinirea de către Uniune a misiunii sale şi se abţin de la orice măsură care ar putea pune în pericol realizarea obiectivelor Uniunii.	La membroŝtatoj helpas la Union plenumi ĝiajn taskojn kaj evitas ĉiun tian disponon, kiu povas endanĝerigi la efektivigon de la celoj de la Unio.
Articolul I-6: Dreptul Uniunii	I-6-a artikolo: La unia juro
Constituţia şi dreptul adoptat de instituţiile Uniunii, în exercitarea competenţelor care îi sunt atribuite acesteia, au întâietate faţă de dreptul statelor membre.	La Konstitucio, kaj la juro kreita fare de la institucioj de la Unio dum la praktikado de la agosferoj havigitaj al ili, ĝuas prioritaton antaŭ la propraj juroj de la membroŝtatoj.
Articolul I-7: Personalitatea juridică	I-7-a artikolo: Jura personeco
Uniunea are personalitate juridică.	La Unio estas jura persono.
Articolul I-8: Simbolurile Uniunii	I-8-a artikolo: La simboloj de la Unio
Drapelul Uniunii reprezintă un cerc cu douăsprezece stele aurii pe fond albastru.	La standardo de la Unio konsistas el rondo de dekdu oraj steloj sur blua fono.
Imnul Uniunii este extras din "Oda Bucuriei" din Simfonia a IX-a de Ludwig van Beethoven.	La himno de la Unio estas fragmento de la Odo al ĝojo de la IX-a simfonio de Ludwig van Beethoven.
Deviza Uniunii este: "Unită în diversitate".	La devizo de la Unio estas: "Unuiĝinte en diverseco".
Moneda Uniunii este euro.	La mono de la Unio estas la eŭro.
Ziua Europei se sărbătoreşte la 9 mai în întreaga Uniune.	Eŭropa tago estas celebrata la 9-an de majo en la tuta Unio.

TITLUL II: DREPTURILE FUNDAMENTALE ŞI CETĂŢENIA UNIUNII	II-a TITOLO: LA FUNDAMENTAJ RAJTOJ KAJ LA UNIA CIVITANECO
Articolul I-9: Drepturile fundamentale	I-9-a artikolo: Fundamentaj rajtoj
(1) Uniunea recunoaşte drepturile, libertăţile şi principiile enunţate în Carta Drepturilor Fundamentale care constituie partea II.	(1) La Unio agnoskas la rajtojn, liberecojn kaj principojn fiksitajn en la Ĉarto de Fundamentaj Rajtoj formanta la II-an parton de ĉi tiu Konstitucio.
(2) Uniunea aderă la Convenţia europeană pentru apărarea drepturilor omului şi a libertăţilor fundamentale. Competenţele Uniunii, astfel cum sunt definite în Constituţie, nu sunt modificate de această aderare.	(2) La Unio aliĝas al la eŭropa konvencio pri la defendo de homaj rajtoj kaj fundamentaj liberecoj. Tiu ĉi aliĝo ne tuŝas la agosferojn de la Unio fiksitajn en la Konstitucio.
(3) Drepturile fundamentale, astfel cum sunt garantate prin Convenţia europeană pentru apărarea drepturilor omului şi a libertăţilor fundamentale şi care rezultă din tradiţiile constituţionale comune statelor membre, constituie principii generale ale dreptului Uniunii.	(3) La fundamentaj rajtoj, certigitaj de la eŭropa konvencio pri defendo de homaj rajtoj kaj fundamentaj liberecoj, kaj sekvantaj el la komuna konstitucia tradicio de la membroŝtatoj, konsistigas parton de la unia jura ordo, kiel ties ĝeneralaj principoj.
ARTICOLUL I-10: Cetăţenia Uniunii	I-10-a artikolo: La unia civitaneco
(1) Orice persoană care are cetăţenia unui stat membru posedă cetăţenia Uniunii. Cetăţenia Uniunii se adaugă cetăţeniei naţionale şi nu o înlocuieşte pe aceasta.	(1) Unia civitano estas ĉiu, kiu estas civitano de iu el la membroŝtatoj. La unia civitaneco kompletigas kaj ne anstataŭas la nacian civitanecon.
(2) Cetăţenii Uniunii au drepturile şi obligaţiile prevăzute de Constituţie. Ei se bucură de:	(2) La uniaj civitanoj ĝuas la rajtojn kaj havas la devojn difinitajn en ĉi tiu Konstitucio. Tiel la uniaj civitanoj:
(a) dreptul de liberă circulaţie şi şedere pe teritoriul statelor membre;	a) rajtas en la teritorio de la membroŝtatoj libere moviĝi kaj restadi;
(b) dreptul de a alege şi de a fi aleşi în Parlamentul European, precum şi la alegerile locale în statul membru unde îşi au reşedinţa, în aceleaşi condiţii ca şi cetăţenii acestui stat;	b) ili havas elektorajton, kaj ili estas elekteblaj en la eŭropaj parlamentaj kaj municipaj elektoj de la membroŝtato, kie estas ilia loĝloko, laŭ samaj kondiĉoj, kiel la civitanoj de la koncerna membroŝtato;
(c) dreptul de a se bucura, pe teritoriul unei ţări terţe în care statul membru ai cărui resortisanţi sunt nu este reprezentat, de protecţie din partea autorităţilor diplomatice şi consulare ale oricărui stat membru, în aceleaşi condiţii ca şi resortisanţii acestui stat;	c) ili rajtas uzi la protekton de la diplomatiaj aŭ konsulaj instancoj de iu ajn membroŝtato en la teritorio de tia tria lando, kie la membroŝtato, kies civitanoj ili estas, ne posedas reprezentejon, laŭ la samaj kondiĉoj, kiel la civitanoj de la koncerna membroŝtato;
(d) dreptul de a adresa petiţii Parlamentului European, de a se adresa Ombudsmanului European, precum şi dreptul de a se adresa instituţiilor şi organelor consultative ale Uniunii în oricare din limbile Constituţiei şi de a primi răspuns în aceeaşi limbă.	d) ili rajtas prezenti peticion al la Eŭropa Parlamento, turni sin al la eŭropa mediaciisto, krome ili rajtas turni sin skribe en iu ajn lingvo de la Konstitucio al iu ajn institucio aŭ konsilanta organo de la Unio, kaj en la sama lingvo ricevi respondon.
Aceste drepturi se exercită în condiţiile şi limitele definite prin Constituţie şi prin măsurile adoptate pentru punerea acesteia în aplicare.	Tiuj ĉi rajtoj estas praktikeblaj laŭ la kondiĉoj kaj limigoj fiksitaj en ĉi tiu Konstitucio kaj en la disponoj akceptitaj por ĝia efektivigo.

TITLUL III: COMPETENŢELE UNIUNII	III-a TITOLO: LA AGOSFEROJ DE LA UNIO
ARTICOLUL I-11: Principii fundamentale	I-11-a artikolo: Bazaj principoj
(1) Delimitarea competenţelor Uniunii este reglementată de principiul atribuirii. Exercitarea acestor competenţe este reglementată de principiile subsidiarităţii şi proporţionalităţii.	(1) La limojn de la uniaj agosferoj difinas la principo de la agosfero-transdono. La praktikadon de la uniaj agosferoj difinas la principoj de subsidiareco kaj proporcieco.
(2) În temeiul principiului atribuirii, Uniunea acţionează în limitele competenţelor ce i-au fost atribuite de statele membre prin Constituţie pentru atingerea obiectivelor stabilite de către aceasta. Orice altă competenţă neatribuită Uniunii prin Constituţie aparţine statelor membre.	(2) Konvene al la principo de agosfero-transdono la Unio agas ene de la limoj de la agosferoj havigitaj al ĝi en la Konstitucio fare de la membroŝtatoj, por efektivigi la tie fiksitajn celojn. Ĉiuj agosferoj, kiujn la Konstitucio ne transdonis al la Unio, restas ĉe la membroŝtatoj.
(3) În temeiul principiului subsidiarităţii, în domeniile care nu ţin de competenţa sa exclusivă, Uniunea intervine numai dacă şi în măsura în care obiectivele acţiunii preconizate nu pot fi atinse în mod satisfăcător de statele membre nici la nivel central, nici la nivel regional şi local, dar pot fi mai bine atinse, datorită dimensiunilor şi efectelor acţiunii preconizate, la nivelul Uniunii.	(3) Konforme al la principo de subsidiareco en tiuj kampoj, kiuj ne apartenas al ĝia ekskluziva agosfero, la Unio agas nur tiam kaj tiamezure, kiam kaj kiamezure la celoj de la intencita dispono estas kontentige efektivigeblaj fare de la membroŝtatoj nek je centra, nek je regiona, nek je loka nivelo, sed pro la amplekso aŭ efiko de la planita dispono ili estas pli bone realigeblaj je la nivelo de la Unio.
Instituţiile Uniunii aplică principiul subsidiarităţii în conformitate cu Protocolul privind aplicarea principiilor subsidiarităţii şi proporţionalităţii. Parlamentele naţionale veghează la respectarea acestui principiu în conformitate cu procedura prevăzută de protocol.	La institucioj de la Unio praktikas la principon de subsidiareco laŭ la normoj difinitaj en la protokolo pri la aplikado de la principoj de subsidiareco kaj proporcieco. La naciaj parlamentoj zorgas pri la respekto de tiu ĉi principo konforme al la proceduro fiksita en la menciita protokolo.
(4) În temeiul principiului proporţionalităţii, conţinutul şi forma acţiunii Uniunii nu depăşesc ceea ce este necesar pentru atingerea obiectivelor Constituţiei.	(4) Konforme al la principo de proporcieco la agoj de la Unio nek laŭ enhavo, nek laŭ formo povas superi tion, kio estas necesa por atingi la celojn de la Konstitucio.
Instituţiile Uniunii aplică principiul proporţionalităţii în conformitate cu Protocolul privind aplicarea principiilor subsidiarităţii şi proporţionalităţii.	La institucioj de la Unio aplikas la principon de proporcieco laŭ la protokolo pri la aplikado de la principoj de subsidiareco kaj proporcieco.
ARTICOLUL I-12: Categorii de competenţe	I-12-a artikolo: La tipoj de agosferoj
(1) În cazul în care Constituţia atribuie Uniunii competenţă exclusivă într-un domeniu determinat, numai Uniunea poate legifera şi adopta acte obligatorii din punct de vedere juridic, statele membre putând să facă acest lucru numai în cazul în care sunt abilitate de Uniune sau pentru punerea în aplicare a actelor Uniunii.	(1) Se sur difinita kampo la Konstitucio havigas ekskluzivan agosferon al la Unio, sur tiu ĉi kampo nur la Unio rajtas krei kaj akcepti devigan juran akton, la membroŝtatoj nur en tiu okazo, en kiu la Unio rajtigas ilin ĉi-rilate, aŭ en kiu ĝia celo estas la efektivigo de juraj aktoj alprenitaj fare de la Unio.
(2) În cazul în care Constituţia îi atribuie Uniunii o competenţă partajată cu statele membre într-un domeniu determinat, Uniunea şi statele membre pot legifera şi adopta acte obligatorii din punct de vedere juridic în acest domeniu. Statele membre îşi exercită competenţa în măsura în care Uniunea nu şi-a exercitat competenţa sau a hotărât să înceteze să şi-o mai exercite.	(2) Se sur difinita kampo la Konstitucio havigas al la Unio agosferon dividitan kun la membroŝtatoj, sur tiu ĉi kampo kaj la Unio kaj la membroŝtatoj rajtas krei kaj alpreni devigajn jurajn aktojn. La membroŝtatoj agas en ĉi tiu agosfero nur tiagrade, kiagrade la Unio ne praktikis sian agorajton, aŭ decidis rezigni pri la praktikado de sia agorajto.
(3) Statele membre îşi coordonează politicile economice şi de ocupare a forţei de muncă în conformitate cu condiţiile prevăzute de partea III, pentru definirea cărora Uniunea dispune de competenţă.	(3) La membroŝtatoj kunordigas siajn ekonomiajn kaj dungado-politikojn laŭ reguloj difinitaj en parto III-a, je kies determinado la Unio havas agorajton.
(4) Uniunea dispune de competenţă pentru definirea şi punerea în aplicare a unei politici externe şi de securitate comune, inclusiv pentru definirea progresivă a unei politici de apărare comune.	(4) La Unio havas agosferon por difini kaj efektivigi komunan eksteran kaj sekurecan politikon, inkluzive la laŭgradan elformadon de komuna defenda politiko.
(5) În anumite domenii şi în condiţiile prevăzute de Constituţie, Uniunea dispune de competenţa de a întreprinde acţiuni de sprijinire, coordonare sau completare a acţiunii statelor membre, fără a înlocui însă prin aceasta competenţa lor în aceste domenii.	(5) Sur difinitaj kampoj kaj ĉe kondiĉoj fiksitaj en la Konstitucio la Unio havas agosferon por efektivigi agadojn subtenantajn, kunordigantajn aŭ kompletigantajn la disponojn de la membroŝtatoj, sen tio ke ĝi forprenus la agosferojn de la membroŝtatoj sur tiuj ĉi kampoj.
Actele Uniunii obligatorii din punct de vedere juridic, adoptate pe baza dispoziţiilor părţii III referitoare la aceste domenii, nu pot implica armonizarea actelor cu putere de lege şi a normelor administrative ale statelor membre.	La devigaj juraj aktoj de la Unio – alprenitaj surbaze de dispozicioj fiksitaj en la parto III-a kaj koncernantaj tiujn ĉi kampojn – ne povas rezultigi la harmoniigon de leĝaj, dekretaj aŭ administraciaj dispozicioj de la membroŝtatoj.
(6) Întinderea şi condiţiile exercitării competenţelor Uniunii sunt determinate prin dispoziţiile părţii III referitoare la fiecare domeniu.	(6) La amplekso kaj detalaj reguloj de praktikado de la uniaj agosferoj estas fiksitaj en la III-a parto de la Konstitucio, en apartaj dispozicioj koncernantaj difinitajn kampojn.
ARTICOLUL I-13: Domeniile de competenţă exclusivă	I-13-a artikolo: La kampoj de la ekskluzivaj agosferoj
(1) Uniunea dispune de competenţă exclusivă în următoarele domenii:	(1) La Unio disponas pri ekskluziva agosfero sur la la sekvantaj kampoj:
(a) uniunea vamală;	a) doganunio,
(b) stabilirea normelor privind concurenţa necesare funcţionării pieţei interne;	b) starigo de konkurencaj reguloj necesaj por funkciigo de la interna merkato,
(c) politica monetară pentru statele membre a căror monedă este euro;	c) mona politiko koncerne la membroŝtatojn, kies mono estas la eŭro,
(d) conservarea resurselor biologice ale mării în cadrul politicii comune privind pescuitul;	d) konservado de maraj riĉaĵoj biologiaj en la kadro de komuna fiŝkaptada politiko,
(e) politica comercială comună.	e) komuna komerca politiko.
(2) Uniunea dispune, de asemenea, de competenţă exclusivă pentru încheierea unui acord internaţional în cazul în care această încheiere este prevăzută de un act legislativ al Uniunii, ori este necesară pentru a permite Uniunii să-şi exercite competenţa internă, sau în măsura în care aceasta ar putea aduce atingere normelor comune sau ar putea modifica întinderea acestora.	(2) La Unio disponas ankaŭ pri ekskluziva agosfero por ligi internacian interkonsenton, se ties ligon preskribas unia leĝdona akto, aŭ se tio estas necesa por la interna praktikado de agosferoj de la Unio, aŭ se tio povas tuŝi la komunajn regulojn aŭ ŝanĝi ilian aplikosferon.
ARTICOLUL I-14: Domeniile de competenţă partajată	I-14-a artikolo: La kampoj de la dividitaj agosferoj
(1) Uniunea dispune de competenţă partajată cu statele membre în cazul în care Constituţia îi atribuie o competenţă care nu se referă la domeniile prevăzute la articolele I-13 şi I-17.	(1) La Unio disponas pri agosferoj dividitaj kun la membroŝtatoj en la okazoj, kiam la Konstitucio havigas al ĝi tian agosferon, kiu ne apartenas al la kampoj listigitaj en la artikoloj I-13-a kaj I-17-a.
(2) Competenţele partajate între Uniune şi statele membre se aplică în următoarele domenii principale:	(2) La agosferoj dividitaj inter la Unio kaj la membroŝtatoj rilatas al la sekvantaj ĉefaj kampoj:
(a) piaţa internă;	a) interna merkato,
(b) politica socială, pentru aspectele definite în partea III;	b) sociala politiko rilate la aspektojn fiksitajn en la III-a parto,
(c) coeziunea economică, socială şi teritorială;	c) ekonomia, socia kaj teritoria kohereco,
(d) agricultura şi pescuitul, cu excepţia conservării resurselor biologice ale mării;	d) agrikulturo kaj fiŝkaptado, escepte de la konservado de maraj riĉaĵoj biologiaj,
(e) mediul;	e) vivmedio,
(f) protecţia consumatorilor;	f) protekto de konsumantoj,
(g) transporturile;	g) trafiko,
(h) reţelele transeuropene;	h) transeŭropaj retoj,
(i) energia;	i) energiaj aferoj,
(j) spaţiul de libertate, securitate şi justiţie;	j) areo de libereco, sekureco kaj justo,
(k) obiectivele comune de securitate în materie de sănătate publică, pentru aspectele definite în partea III.	k) komunaj sekurecaj riskoj sur kampo de la sanitaraj aferoj, priskribitaj en la parto III-a.
(3) În domeniile cercetării, dezvoltării tehnologice şi spaţiului, Uniunea dispune de competenţă pentru a desfăşura acţiuni, şi în special pentru definirea şi punerea în aplicare a programelor, fără ca exercitarea acestei competenţe să poată avea ca efect împiedicarea statelor membre de a-şi exercita propria competenţă.	(3) Sur la kampoj de esploro, teknologia evoluigo kaj kosmoesploro la Unio havas agosferojn por gvidi difinitajn agadojn, precipe por ellabori kaj realigi programojn, sed la praktikado de tiu ĉi agosfero ne povas malhelpi la membroŝtatojn en la praktikado de iliaj propraj agosferoj.
(4) În domeniile cooperării pentru dezvoltare şi al ajutorului umanitar, Uniunea dispune de competenţă pentru a întreprinde acţiuni şi pentru a duce o politică comună, fără ca exercitarea acestei competenţe să poată avea ca efect împiedicarea statelor membre de a-şi exercita propria competenţă.	(4) Sur la kampoj de evoluiga kunagado kaj humaneca helpo la Unio havas agosferon por entrepreni agadojn kaj realigi komunan politikon; sed la praktikado de tiu ĉi agosfero ne povas malhelpi la membroŝtatojn en la praktikado de iliaj propraj agosferoj.
ARTICOLUL I-15: Coordonarea politicilor economice şi de ocupare a forţei de muncă	I-15-a artikolo: Kunordigo de la ekonomiaj kaj dungado-politikoj
(1) Statele membre îşi coordonează politicile economice în cadrul Uniunii. în acest scop, Consiliul de Miniştri adoptă măsuri, şi în special orientările generale ale acestor politici.	(1) La membroŝtatoj kunordigas siajn ekonomiajn politikojn interne de la Unio. Tiucele la Konsilio de Ministroj alprenas disponojn, precipe ĝeneralajn gvidliniojn koncerne ĉi tiujn politikojn.
Statelor membre a căror monedă este euro li se aplică dispoziţii speciale.	Apartaj dispozicioj koncernas la membroŝtatojn kies mono estas la eŭro.
(2) Uniunea ia măsuri pentru a asigura coordonarea politicilor de ocupare a forţei de muncă ale statelor membre, şi în special prin definirea orientărilor ale acestor politici.	(2) La Unio faras disponojn por kunordigi la dungado-politikojn de la membroŝtatoj, precipe per difino de gvidlinioj koncerne ĉi tiujn politikojn.
(3) Uniunea poate adopta iniţiative pentru a asigura coordonarea politicilor sociale ale statelor membre.	(3) La Unio povas fari iniciatojn por kunordigi la socialan politikon de la membroŝtatoj.
ARTICOLUL I-16: Politica externă şi de securitate comună	I-16-a artikolo: Komuna ekstera kaj sekureca politikoj
(1) Competenţa Uniunii în materie de politică externă şi de securitate comună se întinde asupra tuturor domeniilor politicii externe, precum şi asupra tuturor problemelor referitoare la securitatea Uniunii, inclusiv la definirea progresivă a unei politici de apărare comune care poate conduce la o apărare comună.	(1) La agosfero de la Unio koncerne la komunan eksteran kaj sekurecan politikojn ampleksas ĉiujn kampojn de la ekstera politiko, kaj ĉiujn demandojn koncernantajn la sekurecon de la Unio, inkluzive la laŭgradan elformadon de komuna defenda politiko, kiu povas konduki al komuna defendo.
(2) Statele membre sprijină activ şi fără rezerve politica externă şi de securitate comună a Uniunii, în spiritul loialităţii şi solidarităţii reciproce, şi respectă acţiunea Uniunii în acest domeniu. Acestea se abţin de la orice acţiune contrară intereselor Uniunii sau care ar putea dăuna eficacităţii sale.	(2) La membroŝtatoj aktive kaj senrezerve subtenas la eksteran kaj sekurecan politikojn de la Unio en la spirito de lojaleco kaj reciproka solidareco, kaj respektas la agadon de la Unio sur tiu ĉi kampo. Ili detenas sin de ajna agado kontraŭa al interesoj de la Unio aŭ povanta malhelpi ĝian efikecon.
ARTICOLUL I-17: Domeniile acţiunilor de sprijinire, de coordonare sau complementare	I-17-a artikolo: La kampoj de subtenantaj, kunordigaj kaj kompletigaj disponoj
Uniunea dispune de competenţă pentru a desfăşura acţiuni de sprijinire, de coordonare sau complementare. Domeniile acestor acţiuni sunt, prin finalitatea lor europeană:	La Unio havas agosferon fari subtenantajn, kunordigajn kaj kompletigajn disponojn. Tiuj ĉi disponoj sur eŭropa nivelo ampleksas la sekvajn kampojn:
(a) protecţia şi îmbunătăţirea sănătăţii umane;	a) protekto kaj plibonigo de la homa sano,
(b) industria;	b) industrio,
(c) cultura;	c) kulturo,
(d) turismul;	d) turismo,
(e) educaţia, tineretul, sportul şi formarea profesională;	e) edukado, junularo, sporto kaj profesia trejnado,
(f) protecţia civilă;	f) civila defendo,
(g) cooperarea administrativă.	g) administra kunlaboro.
ARTICOLUL I-18: Clauza de flexibilitate	I-18-a artikolo: Klaŭzo de fleksebleco
(1) În cazul în care o acţiune a Uniunii se dovedeşte necesară în cadrul politicilor definite în partea III pentru a atinge unul dintre obiectivele menţionate în Constituţie, fără ca aceasta să fi prevăzut atribuţiile necesare în acest sens, Consiliul de Miniştri, hotărând în unanimitate la propunerea Comisiei Europene şi după aprobarea Parlamentului European, adoptă măsurile corespunzătoare.	(1) Se en la kadro de la politikoj difinitaj en la III-a parto montriĝas ke necesas ago de la Unio por atingi iun el la celoj fiksitaj en la Konstitucio, kaj ĉi tiu ne certigas la necesan agorajton, la Konsilio de Ministroj, surbaze de propono de la Eŭropa Komisiono kaj post aprobo de la Eŭropa Parlamento, alprenas la konvenajn disponojn per unuanima decido.
(2) Comisia Europeană, în cadrul procedurii de control al principiului subsidiarităţii menţionate în articolul I-11 alineatul (3), atrage atenţia parlamentelor naţionale asupra propunerilor întemeiate pe prezentul articol.	(2) En la kadro de proceduro, menciita en alineo (3) de artikolo I-11-a, kiu utilas por kontroli la aplikiĝon de la subsidiareca principo, la Eŭropa Komisiono estas devigata alvoki la atenton de naciaj parlamentoj al proponoj baziĝantaj sur tiu ĉi artikolo.
(3) Măsurile întemeiate pe prezentul articol nu pot implica armonizarea actelor cu putere de lege şi a normelor administrative ale statelor membre în cazul în care Constituţia exclude o astfel de armonizare.	(3) La disponoj baziĝantaj sur tiu ĉi artikolo ne povas rezultigi harmoniigon de leĝaj, dekretaj kaj administraciaj dispozicioj de la membroŝtatoj sur la kampoj, kie la Konstitucio ekskludas tian harmoniigon.

TITLUL IV: INSTITUŢIILE ŞI ORGANELE UNIUNII	IV-a TITOLO: LA INSTITUCIOJ KAJ ORGANOJ DE LA UNIO
CAPITOLUL I — CADRUL INSTITUŢIONAL	I-a ĉapitro – Instituciaj kadroj
Articolul I-19: Instituţiile Uniunii	I-19-a artikolo: La institucioj de la Unio
(1) Uniunea dispune de un cadru instituţional care are drept scop:	(1) La Unio disponas propran institucian kadron, kies celo estas:
– promovarea valorilor sale,	– validigo de ĝiaj valoroj,
– urmărirea obiectivelor sale,	– antaŭenigo de ĝiaj celdifinoj,
– slujirea intereselor sale, ale cetăţenilor săi şi ale statelor membre,	– servo de interesoj de la Unio kaj de ties civitanoj kaj membroŝtatoj,
– asigurarea coerenţei, eficacităţii şi continuităţii politicilor şi acţiunilor sale.	– certigo de kohereco, efikeco kaj kontinueco de ĝiaj politikoj kaj disponoj.
Acest cadru instituţional cuprinde:	Tiu ĉi institucia kadro konsistas el:
– Parlamentul European,	– la Eŭropa Parlamento,
– Consiliul European,	– la Eŭropa Konsilio,
– Consiliul de Miniştri (denumit în continuare "Consiliu"),	– la Konsilio de Ministroj (en la pluaj: la Konsilio),
– Comisia Europeană (denumită în continuare "Comisie"),	– la Eŭropa Komisiono (en la pluaj: la Komisiono),
– Curtea de Justiţie a Uniunii Europene.	– la Kortumo de la Eŭropa Unio.
(2) Fiecare instituţie acţionează în limitele atribuţiilor care îi sunt conferite prin Constituţie, în conformitate cu procedurile şi condiţiile prevăzute de aceasta. Instituţiile cooperează reciproc în mod loial.	(2) Ĉiuj institucioj agas en la kadro de la agosferoj havigitaj al ili en la Konstitucio, laŭ la proceduroj kaj kondiĉoj tie difinitaj. La institucioj bonafide kaj reciproke kunlaboras inter si.
Articolul I-20: Parlamentul European	I-20-a artikolo: La Eŭropa Parlamento
(1) Parlamentul European exercită, împreună cu Consiliul, funcţiile legislativă şi bugetară. Acesta exercită funcţii de control politic şi consultative, în conformitate cu condiţiile prevăzute de Constituţie. Parlamentul European alege preşedintele Comisiei.	(1) La Eŭropa Parlamento, komune kun la Konsilio, praktikas leĝdonajn kaj buĝetajn funkciojn. Ĝi plenumas politikajn, kontrolajn kaj konsultiĝajn taskojn laŭ la kondiĉoj fiksitaj en la Konstitucio. La Eŭropa Parlamento elektas la prezidanton de la Komisiono.
(2) Parlamentul European este format din reprezentanţii cetăţenilor Uniunii. Numărul lor nu poate depăşi şapte sute cincizeci. Reprezentarea cetăţenilor este asigurată în mod proporţional descrescător, cu un prag minim de şase membri pentru fiecare stat membru. Nici unui stat membru nu i se atribuie mai mult de nouăzeci şi şase de locuri.	(2) La Eŭropa Parlamento konsistas el deputitoj de civitanoj de la Unio. Ilia nombro ne povas esti supera al sepcent kvindek. La reprezentado de la civitanoj realiĝas laŭ proporcie malkreskanta maniero, kun fiksita sojlo de minimume ses membroj por ĉiu membroŝtato. Neniu el la membroŝtatoj povas havi pli ol naŭdek ses deputitojn.
Consiliul European adoptă în unanimitate, la iniţiativa Parlamentului European şi cu aprobarea acestuia, o decizie europeană de stabilire a structurii Parlamentului European, cu respectarea principiilor menţionate în primul paragraf.	La Eŭropa Konsilio, laŭ iniciato de la Eŭropa Parlamento kaj kun ties aprobo, respektante la bazajn principojn menciitajn en la unua subalineo, alprenas unuaniman eŭropan decidon por difini la konsiston de la Eŭropa Parlamento.
(3) Membrii Parlamentului European sunt aleşi prin vot universal direct, liber şi secret, pentru un mandat de cinci ani.	(3) La membroj de la Eŭropa Parlamento estas elektataj surbaze de rekta kaj ĝenerala balotrajto, per libera kaj sekreta voĉdono, por kvinjara mandato.
(4) Parlamentul European îşi alege preşedintele şi biroul dintre membrii săi.	(4) La Eŭropa Parlamento elektas el inter siaj membroj siajn prezidanton kaj funkciulojn.
Articolul I-21: Consiliul European	I-21-a artikolo: La Eŭropa Konsilio
(1) Consiliul European dă Uniunii impulsurile necesare dezvoltării acesteia şi îi defineşte orientările şi priorităţile politice generale. Acesta nu exercită funcţii legislative.	(1) La Eŭropa Konsilio donas al la Unio la necesajn instigojn por ĝia evoluo, kaj difinas ties ĝeneralajn politikajn direktojn kaj prioritatojn. La Eŭropa Konsilio ne havas leĝdonan funkcion.
(2) Consiliul European este format din şefii de stat sau de guvern ai statelor membre, precum şi din preşedintele său şi preşedintele Comisiei. Ministrul afacerilor externe al Uniunii participă la lucrările Consiliului.	(2) La Eŭropa Konsilio konsistas el la ŝtat- aŭ registarestroj de la membroŝtatoj, el sia prezidanto kaj el la prezidanto de la Komisiono. En ĝia laboro partoprenas la ministro de la Unio pri eksteraj aferoj.
(3) Consiliul European se întruneşte în fiecare trimestru la convocarea preşedintelui său. în cazul în care ordinea de zi o impune, fiecare membru al Consiliului European poate decide să fie asistat de un ministru şi, în ceea ce îl priveşte pe preşedintele Comisiei, de un membru al Comisiei. În cazul în care situaţia o impune, preşedintele convoacă o reuniune extraordinară a Consiliului European.	(3) La Eŭropa Konsilio, kunvokate de sia prezidanto, kunsidas ĉiun kvaronjaron. Kiam la tagordo tiel postulas, ĝiaj membroj povas decidi, ke unu ministro po ĉiu membro, aŭ kaze de la prezidanto de la Komisiono, iu komisionano helpu ilian laboron. Se la situacio tiel postulas, la prezidanto rajtas kunvoki la Eŭropan Konsilion al eksterordinara kunsido.
(4) Consiliul European se pronunţă prin consens, cu excepţia cazului în care în Constituţie se prevede altfel.	(4) Se la Konstitucio ne dispozicias alimaniere, la Eŭropa Konsilio decidas per komuna konsento.
Articolul I-22: Preşedintele Consiliului European	I-22-a artikolo: La prezidanto de la Eŭropa Konsilio
(1) Consiliului European îşi alege preşedintele cu o majoritate calificată, pentru o durată de doi ani şi jumătate, cu posibilitatea reînnoirii mandatului o singură dată. În caz de imposibilitate sau de culpă gravă, Consiliul European poate pune capăt mandatului preşedintelui în conformitate cu aceeaşi procedură.	(1) La Eŭropa Konsilio elektas sian prezidanton per kvalifikita plimulto por tempodaŭro de du jaroj kaj duono; lia mandato estas unufoje renovigebla. Kaze de malhelpateco aŭ de grava neglektado de la oficaj taskoj la Eŭropa Konsilio rajtas ĉesigi la mandaton de la prezidanto laŭ la sama proceduro.
(2) Preşedintele Consiliului European:	(2) La prezidanto de la Eŭropa Konsilio:
(a) prezidează şi impulsionează lucrările Consiliului European;	a) prezidas dum la kunsidoj de la Eŭropa Konsilio kaj donas impeton al ĝia laboro,
(b) asigură pregătirea şi continuitatea lucrărilor Consiliului European, în cooperare cu preşedintele Comisiei şi pe baza lucrărilor Consiliului Afacerilor Generale;	b) kunlaborante kun la prezidanto de la Komisiono kaj surbaze de laboro plenumita en la Konsilio pri Ĝeneralaj Aferoj prizorgas la konvenan preparadon kaj kontinuecon de laboro de la Eŭropa Konsilio,
(c) acţionează pentru facilitarea coeziunii şi consensului în cadrul Consiliului European;	c) strebas por atingi koherecon kaj konsenton interne de la Eŭropa Konsilio,
(d) prezintă Parlamentului European un raport după fiecare reuniune a Consiliului European.	d) post ĉiu kunsido de la Eŭropa Konsilio prezentas raporton al la Eŭropa Parlamento.
Preşedintele Consiliului European asigură, la nivelul său şi în această calitate, reprezentarea externă a Uniunii în probleme referitoare la politica externă şi de securitate comună, fără a aduce atingere atribuţiilor ministrului afacerilor externe al Uniunii.	La prezidanto de la Eŭropa Konsilio reprezentas la Union – sur sia nivelo kaj en tiu ĉi funkcio sia, kaj sen damaĝo al la agosfero de la ministro de la Unio pri eksteraj aferoj – en aferoj apartenantaj al la komuna ekstera kaj sekureca politikoj.
(3) Preşedintele Consiliului European nu poate exercita un mandat naţional.	(3) La prezidanto de la Eŭropa Konsilio ne rajtas plenumi nacian oficon.
Articolul I-23: Consiliul de Miniştri	I-23-a artikolo: La Konsilio de Ministroj
(1) Consiliul exercită, împreună cu Parlamentul European, funcţiile legislativă şi bugetară. Acesta exercită funcţii de definire a politicilor şi de coordonare, în conformitate cu condiţiile prevăzute de Constituţie.	(1) La Konsilio, kunlabore kun la Eŭropa Parlamento, plenumas leĝdonan kaj buĝetan taskojn. Ĝi plenumas la taskojn de determino de la politiko kaj kunordigo, laŭ la kondiĉoj difinitaj en la Konstitucio.
(2) Consiliul este format din câte un reprezentant la nivel ministerial al fiecărui stat membru, abilitat să angajeze statul membru pe care îl reprezintă şi să exercite dreptul de vot.	(2) La Konsilio konsistas el po unu ministronivela reprezentanto de ĉiu membroŝtato, kiu rajtas akcepti devontigon en la nomo de la registaro de la koncerna membroŝtato kaj voĉdoni.
(3) Consiliul hotărăşte cu majoritate calificată, cu excepţia cazului în care în Constituţie se prevede altfel.	(3) Se la Konstitucio ne dispozicias alimaniere, la Konsilio decidas per kvalifikita plimulto.
Articolul I-24: Formaţiunile Consiliului de Miniştri	I-24-a artikolo: Formacioj de la Konsilio de Ministroj
(1) Consiliul se întruneşte în diferite formaţiuni.	(1) La Konsilio kunsidas en diversaj formacioj.
(2) Consiliul Afacerilor Generale asigură coerenţa lucrărilor diferitelor formaţiuni ale Consiliului.	(2) La Konsilio pri Ĝeneralaj Aferoj prizorgas la koherecon de la laboro plenumata en diversaj formacioj de la Konsilio.
Acesta pregăteşte reuniunile Consiliului European şi urmăreşte aducerea la îndeplinire a măsurilor adoptate, în colaborare cu preşedintele Consiliului European şi cu Comisia.	La Konsilio pri Ĝeneralaj Aferoj, tenante kontakton kun la prezidanto de la Eŭropa Konsilio kaj kun la Komisiono, prizorgas la preparadon kaj prisekvadon de la kunsidoj de la Eŭropa Konsilio.
(3) Consiliul Afacerilor Externe elaborează acţiunea externă a Uniunii, în conformitate cu liniile strategice stabilite de Consiliul European, şi asigură coerenţa acţiunii Uniunii.	(3) La Konsilio pri Eksteraj Aferoj surbaze de strategiaj gvidlinioj difinitaj de la Eŭropa Konsilio, elformas la eksteran agadon de la Unio kaj zorgas pri kohereco de ties agadoj.
(4) Consiliul European adoptă cu majoritate calificată o decizie europeană de stabilire a listei celorlalte formaţiuni ale Consiliului.	(4) La Eŭropa Konsilio difinas la pluajn formaciojn de la Konsilio en eŭropa decido alprenita per kvalifikita plimulto.
(5) Un Comitet al Reprezentanţilor Permanenţi ai guvernelor statelor membre răspunde de pregătirea lucrărilor Consiliului.	(5) Pri preparo de laboro de la Konsilio respondecas komisiono konsistanta el konstantaj reprezentantoj de registaroj de la membroŝtatoj.
(6) Consiliul se întruneşte în şedinţă publică în cazul în care dezbate şi votează un proiect de act legislativ. în acest scop, fiecare sesiune a Consiliului este divizată în două părţi, consacrate dezbaterilor privind actele legislative ale Uniunii, respectiv activităţile fără caracter legislativ.	(6) La kunsidoj de la Konsilio estas publikaj, kiam oni diskutas aŭ voĉdonas pri projekto de leĝdona akto. Tiucele la kunsidoj de la Konsilio dividiĝas en du partojn: parto okupiĝanta pri decidkreado koncerne uniajn leĝdonajn aktojn kaj parto okupiĝanta pri ne leĝdona agado.
(7) Preşedinţia formaţiunilor Consiliului, cu excepţia celei a Afacerilor Externe, este asigurată de reprezentanţii statelor membre în Consiliu după un sistem de rotaţie egală, în conformitate cu condiţiile prevăzute de o decizie europeană a Consiliului European. Consiliul European hotărăşte cu majoritate calificată.	(7) La prezidadon de diversaj formacioj de la Konsilio, escepte tiun de la Konsilio pri Eksteraj Aferoj, plenumas la membroŝtataj reprezentantoj partoprenantaj en la Konsilio, konforme al la kondiĉoj fiksitaj en eŭropa decido de la Eŭropa Konsilio, laŭ sistemo de egalrajta rotacio. La Eŭropa Konsilio decidas per kvalifikita plimulto.
Articolul I-25: Definiţia majorităţii calificate în cadrul Consiliului European şi al Consiliului	I-25-a artikolo: Difino de kvalifikita plimulto en la Eŭropa Konsilio kaj Konsilio
(1) Majoritatea calificată se defineşte ca fiind egală cu cel puţin 55% din membrii Consiliului, cuprinzând cel puţin cincisprezece dintre aceştia şi reprezentând statele membre care întrunesc cel puţin 65% din populaţia Uniunii.	(1) Por la kvalifikita plimulto estas bezonataj la voĉoj de almenaŭ 55 % de membroj de la Konsilio, donitaj almenaŭ de dek kvin membroj, samtempe reprezantantaj membroŝtatojn kun almenaŭ 65 % de la loĝantaro de la Unio.
Minoritatea de blocare trebuie să cuprindă cel puţin patru membri ai Consiliului, în caz contrar se consideră a fi întrunită majoritatea calificată.	La blokanta minoritato devas konsisti almenaŭ el kvar membroj de la Konsilio; manke de tio la kvalifikita plimulto estas atingita.
(2) Prin derogare de la alineatul (1), în cazul în care Consiliul nu hotărăşte la propunerea Comisiei sau a ministrului afacerilor externe al Uniunii, majoritatea calificată se defineşte ca fiind egală cu cel puţin 72% dintre membrii Consiliului, reprezentând state membre care întrunesc cel puţin 65% din populaţia Uniunii.	(2) Se diference de alineo (1) la Konsilio decidas ne laŭ propono de la Komisiono aŭ de ministro de la Unio pri eksteraj aferoj, al la kvalifikita plimulto estas bezonataj la voĉoj de almenaŭ 72 % de membroj de la Konsilio, samtempe reprezentantaj membroŝtatojn kun almenaŭ 65 % de la loĝantaro de la Unio.
(3) Alineatele (1) şi (2) se aplică în cazul în care Consiliul European hotărăşte cu majoritate calificată.	(3) La alineoj (1) kaj (2) estas aplikendaj ankaŭ tiam, kiam la Eŭropa Konsilio decidas per kvalifikita plimulto.
(4) În cadrul Consiliului European, preşedintele acestuia şi preşedintele Comisiei nu participă la vot.	(4) En la Eŭropa Konsilio la prezidanto kaj la prezidanto de la Komisiono ne rajtas voĉdoni.
Articolul I-26: Comisia Europeană	I-26-a artikolo: La Eŭropa Komisiono
(1) Comisia promovează interesul general al Uniunii şi adoptă iniţiativele corespunzătoare în acest scop. Aceasta veghează la aplicarea Constituţiei, precum şi a măsurilor adoptate de instituţii în temeiul acesteia. Comisia supraveghează aplicarea dreptului Uniunii sub controlul Curţii de Justiţie a Uniunii Europene. Aceasta execută bugetul şi gestionează programele. Comisia exercită funcţii de coordonare, execuţie şi administrare, în conformitate cu condiţiile prevăzute de Constituţie. Cu excepţia politicii externe şi de securitate comune şi a altor cazuri prevăzute de Constituţie, aceasta asigură reprezentarea externă a Uniunii. Comisia adoptă iniţiativele de programare anuală şi multianuală a Uniunii, în vederea încheierii de acorduri interinstituţionale.	(1) La Komisiono antaŭenigas la ĝeneralajn interesojn de la Unio, kaj faras tiucele konvenajn iniciatojn. La Komisiono zorgas pri la aplikado de la Konstitucio, kaj de la disponoj alprenitaj fare de la institucioj surbaze de la Konstitucio. Ĝi inspektas la aplikadon de la unia juro, kontrolate de la Kortumo de la Eŭropa Unio. Ĝi plenumas la buĝeton kaj direktas la programojn. Laŭ la kondiĉoj difinitaj en la Konstitucio, ĝi plenumas kunordigajn, efektivigajn kaj administrajn taskojn. Ĝi plenumas la eksteran reprezenton de la Unio, krom la komuna ekstera kaj sekureca politikoj, kaj escepte de aliaj okazoj fiksitaj en la Konstitucio. Ĝi iniciatas, cele al atingo de interkonsentoj interinstituciaj la unu- kaj plurjarajn programojn de agado de la Unio.
(2) Actele legislative ale Uniunii pot fi adoptate numai la propunerea Comisiei, cu excepţia cazului în care Constituţia prevede altfel. Celelalte acte se adoptă la propunerea Comisiei, în cazul în care Constituţia prevede acest lucru.	(2) Se la Konstitucio ne dispozicias alimaniere, la leĝdonaj aktoj de la Unio estas alpreneblaj ekskluzive surbaze de propono de la Komisiono. Ceteraj juraj aktoj estas alprenendaj surbaze de propono de la Komisiono nur tiam, se la Konstitucio tiel dispozicias.
(3) Mandatul Comisiei este de cinci ani.	(3) La ofica tempo de la Komisiono estas kvin jaroj.
(4) Membrii Comisiei sunt aleşi pe baza competenţei lor generale şi ataşamentului lor faţă de ideea europeană, dintre personalităţile care prezintă toate garanţiile de independenţă.	(4) La membroj de la Komisiono estas elektendaj surbaze de ilia ĝenerala kapablo kaj eŭropa engaĝiĝo el inter personoj, kies sendependeco estas ekster ĉia dubo.
(5) Prima Comisie numită cu respectarea Constituţiei este formată din câte un resortisant al fiecărui stat membru, inclusiv preşedintele şi ministrul afacerilor externe al Uniunii, care este unul dintre vicepreşedinţii acesteia.	(5) La unua Komisiono, nomumita laŭ la dispozicioj de la Konstitucio, konsistos el po unu civitano de la membroŝtatoj, inkluzive sian prezidanton kaj la ministron pri eksteraj aferoj de la Unio, kiu estas unu el la vicprezidantoj.
(6) După încheierea mandatului Comisiei menţionate în alineatul (5), Comisia urmează a fi formată dintr-un număr de membri, incluzând preşedintele şi ministrul afacerilor externe al Uniunii, care corespunde cu două treimi din numărul statelor membre, atât timp cât Consiliul European, care hotărăşte în unanimitate, nu decide modificarea acestui număr.	(6) Post fino de ofica tempo de la Komisiono menciita en alineo (5) la Komisiono – inkluzive la prezidanton kaj la ministron de la Unio pri eksteraj aferoj – konsistos el membroj egalaj al du trionoj de la membroŝtatoj, escepte se la Eŭropa Konsilio decidas unuanime pri modifo de tiu ĉi nombro.
Membrii Comisiei sunt aleşi dintre resortisanţii statelor membre în conformitate cu un sistem de rotaţie egală între statele membre. Acest sistem se stabileşte prin decizie europeană adoptată în unanimitate de Consiliul European şi întemeiată pe următoarele principii:	La membroj de la Komisiono estas elektendaj el inter civitanoj de la membroŝtatoj laŭ sistemo de egalrajta rotacio. Tiun ĉi sistemon determinas la Eŭropa Konsilio per unuanime alprenita eŭropa decido, surbaze de la sekvaj principoj:
(a) statele membre sunt tratate în mod absolut egal în ceea ce priveşte stabilirea ordinii de rotaţie şi a duratei prezenţei reprezentanţilor lor în cadrul Comisiei; în consecinţă, diferenţa dintre numărul total de mandate deţinute de resortisanţii a două state membre date nu poate fi niciodată mai mare de unu;	a) la membroŝtatoj estas traktendaj strikte egale ĉe la difino de vicordo kaj deĵordaŭro de siaj civitanoj en la Komisiono; sekve, la diferenco inter la sumo de la tempo de ĉiuj mandatoj kiujn havas ŝtatanoj de ajnaj du membroŝtatoj neniam povas esti pli ol unu;
(b) sub rezerva dispoziţiilor de la litera (a), fiecare din Comisiile succesive este constituită astfel încât să reflecte în mod satisfăcător diversitatea demografică şi geografică a statelor membre.	b) atente ankaŭ pri la punkto a), oni devas konstitui la sinsekvajn Komisionojn tiel, ke la tuta demografia kaj geografia diverseco de la uniaj membroŝtatoj aperu en ili kontentige.
(7) Comisia îşi exercită responsabilităţile în deplină independenţă. Fără a aduce atingere articolului I-28 alineatul (2), membrii Comisiei nu solicită şi nu acceptă instrucţiuni din partea nici unui guvern, instituţii, organ, oficiu sau entităţi. Aceştia se abţin de la orice act incompatibil cu funcţiile lor sau cu îndeplinirea sarcinilor lor.	(7) La Komisiono estas plene sendependa dum plenumo de siaj taskoj. Sen ofendo al la alineo (2) de artikolo I-28-a la membroj de la Komisiono povas nek peti nek akcepti ordonojn de iu ajn registaro, institucio, organo, oficejo, aŭ de alia organizaĵo. Ili detenas sin de agoj neakordigeblaj kun siaj devoj aŭ kun plenumo de siaj taskoj.
(8) Comisia, în calitate de colegiu, răspunde în faţa Parlamentului European. Parlamentul European poate adopta o moţiune de cenzură împotriva Comisiei, în conformitate cu articolul III-340. în cazul în care se adoptă o astfel de moţiune, membrii Comisiei trebuie să demisioneze colectiv din funcţiile lor, iar ministrul afacerilor externe al Uniunii trebuie să demisioneze din funcţiile pe care le exercită în cadrul Comisiei.	(8) La Komisiono, kiel kolegaro, estas respondeca antaŭ la Eŭropa Parlamento. Konforme al la reguloj difinitaj en la artikolo III-340-a, la Eŭropa Parlamento povas alpreni mocion pri malkonfido kontraŭ la Komisiono. Se tia mocio estas alprenita, la membroj de la Komisiono devas kolektive demisii, kaj la ministro de la Unio pri eksteraj aferoj devas demisii de la membreco en la Komisiono.
Articolul I-27: Preşedintele Comisiei Europene	I-27-a artikolo: La prezidanto de la Eŭropa Komisiono
(1) Ţinând seama de alegerile pentru Parlamentul European şi după ce a procedat la consultările necesare, Consiliul European, hotărând cu majoritate calificată, propune Parlamentului European un candidat la funcţia de preşedinte al Comisiei. Acest candidat este ales de Parlamentul European cu majoritatea membrilor care îl compun. în cazul în care acest candidat nu întruneşte majoritatea, Consiliul European, hotărând cu majoritate calificată, propune, în termen de o lună, un nou candidat, care este ales de Parlamentul European în conformitate cu aceeaşi procedură.	(1) Konsiderinte la rezultojn de la eŭropaj parlamentaj elektoj, kaj post konvenaj konsultiĝoj, la Eŭropa Konsilio, laŭ decido per kvalifikita plimulto, proponas al la Eŭropa Parlamento kandidaton por la ofico de prezidanto de la Komisiono. La Eŭropa Parlamento elektas la kandidaton per la voĉoj de plimulto de siaj membroj. Se la kandidato ne ricevas apogon de la necesa plimulto, la Eŭropa Konsilio per kvalifikita plimulto proponas ene de unu monato novan kandidaton, kiun la Eŭropa Parlamento elektas laŭ sama proceduro.
(2) Consiliul, de comun acord cu preşedintele ales, adoptă lista celorlalte personalităţi pe care le propune pentru a fi numite membri ai Comisiei. Alegerea acestora se efectuează, pe baza sugestiilor făcute de statele membre, în conformitate cu criteriile prevăzute la articolul I-26 alineatul (4) şi alineatul (6) al doilea paragraf.	(2) La Konsilio post interkonsento kun la elektita prezidanto akceptas liston de pluaj personoj, kiujn ĝi deziras nomumi kiel membrojn de la Komisiono. Tiuj personoj estas selektendaj surbaze de proponoj de la membroŝtatoj laŭ vidpunktoj fiksitaj en la alineo (4) kaj en la dua subalineo de la alineo (6) de la artikolo I-26-a.
Preşedintele, ministrul afacerilor externe al Uniunii şi ceilalţi membri ai Comisiei sunt supuşi, în calitate de colegiu, unui vot de aprobare al Parlamentului European. Pe baza acestei aprobări, Comisia este numită de Consiliul European, care hotărăşte cu majoritate calificată.	La Eŭropa Parlamento voĉdonas pri aprobo de la prezidanto, la ministro de la Unio pri eksteraj aferoj kaj la aliaj membroj de la Komisiono, kiel kolegaro. Surbaze de tiu ĉi aprobo la Eŭropa Konsilio nomumas la Komisionon per kvalifikita plimulto.
(3) Preşedintele Comisiei:	(3) La prezidanto de la Komisiono:
(a) defineşte orientările în cadrul cărora Comisia îşi exercită misiunea;	a) difinas la gvidliniojn koncernantajn la funkciadon de la Komisiono,
(b) decide organizarea internă a Comisiei pentru a asigura coerenţa, eficacitatea şi colegialitatea acţiunilor acesteia;	b) difinas la internan organizon de la Komisiono por certigi, ke ĝi agadu kohere, efike kaj en spirito de kolegeco,
(c) numeşte vicepreşedinţii, alţii decât ministrul afacerilor externe al Uniunii, dintre membrii Comisiei.	c) nomumas krom la ministro de la Unio pri eksteraj aferoj pluajn vicprezidantojn el la membroj de la Komisiono.
Un membru al Comisiei îşi prezintă demisia în cazul în care preşedintele îi cere acest lucru. Ministrul afacerilor externe al Uniunii îşi prezintă demisia, în conformitate cu procedura prevăzută la articolul I-28 alineatul (1), în cazul în care preşedintele îi cere acest lucru.	La membro de la Komisiono prezentas sian demision, se la prezidanto petas lin tiel fari. La ministro de la Unio pri eksteraj aferoj prezentas sian demision, se la prezidanto petas lin tiel fari, konforme al alineo (1) de artikolo I-28-a.
Articolul I-28: Ministrul afacerilor externe al Uniunii	I-28-a artikolo: La ministro de la Unio pri eksteraj aferoj
(1) Consiliul European, hotărând cu majoritate calificată, cu acordul preşedintelui Comisiei, numeşte ministrul afacerilor externe al Uniunii. Consiliul European poate pune capăt mandatului acestuia în conformitate cu aceeaşi procedură.	(1) La Eŭropa Konsilio per kvalifikita plimulto kaj kun konsento de la prezidanto de la Komisiono nomumas la ministron de la Unio pri eksteraj aferoj. La Eŭropa Konsilio rajtas ĉesigi lian/ŝian mandaton laŭ la sama proceduro.
(2) Ministrul afacerilor externe conduce politica externă şi de securitate comună a Uniunii. Acesta contribuie prin propuneri la elaborarea acestei politici şi o aduce la îndeplinire în calitate de împuternicit al Consiliului. Acesta acţionează în mod similar şi în ceea ce priveşte politica de securitate şi apărare comună.	(2) La ministro de la Unio pri eksteraj aferoj direktas la komunan eksteran kaj sekurecan politikon de la Unio. Li/ŝi kontribuas per siaj proponoj al formado de tiu ĉi politiko, kaj ĝin plenumas laŭ mandato ricevita de la Konsilio. Li/ŝi agas same koncerne la komunan politikon sekurecan kaj defendan.
(3) Ministrul afacerilor externe al Uniunii prezidează Consiliul Afacerilor Externe.	(3) La ministro de la Unio pri eksteraj aferoj estas prezidanto de la Konsilio de Eksteraj Aferoj.
(4) Ministrul afacerilor externe al Uniunii este unul din vicepreşedinţii Comisiei. Acesta asigură coerenţa acţiunii externe a Uniunii. Acesta este însărcinat, în cadrul Comisiei, cu responsabilităţile care îi revin acestei instituţii în domeniul relaţiilor externe şi al coordonării celorlalte aspecte ale acţiunii externe a Uniunii. în exercitarea acestor responsabilităţi în cadrul Comisiei, şi numai cu privire la aceste responsabilităţi, ministrul afacerilor externe al Uniunii se supune procedurilor care reglementează funcţionarea Comisiei, în măsura în care aceasta este compatibilă cu alineatele (2) şi (3).	(4) La ministro de la Unio pri eksteraj aferoj estas unu el la vicprezidantoj de la Komisiono. Li/ŝi certigas la akordon de eksteraj agadoj de la Unio. Ene de la Komisiono li/ŝi respondecas pri taskoj de la Komisiono lige al la eksteraj rilatoj, kaj pri kunordigo de aliaj terenoj de la ekstera agado de la Unio. Dum la plenumado de siaj taskoj interne de la Komisiono, kaj ekskluzive nur rilate ĉi tiujn taskojn, – se ĝi estas en akordo kun alineoj (2) kaj (3) – la ministro de la Unio pri eksteraj aferoj agas laŭ la proceduroj validaj por la funkciado de la Komisiono.
Articolul I-29: Curtea de Justiţie a Uniunii Europene	I-29-a artikolo: La Kortumo de la Eŭropa Unio
(1) Curtea de Justiţie a Uniunii Europene cuprinde Curtea de Justiţie, Tribunalul şi tribunale specializate. Aceasta asigură respectarea dreptului în interpretarea şi aplicarea Constituţiei.	(1) La Kortumo de la Eŭropa Unio konsistas el la Kortumo, el la Tribunalo kaj el la specialiĝintaj tribunaloj. La Kortumo de la Eŭropa Unio certigas respekton de la juro dum interpretado kaj aplikado de la Konstitucio.
Statele membre stabilesc căile de atac necesare pentru asigurarea unei protecţii jurisdicţionale efective în domeniile reglementate de dreptul Uniunii.	La membroŝtatoj kreas la apelaciajn eblojn necesajn por garantii la efikan juran protektadon en la kampoj reglamentitaj fare de la unia juro.
(2) Curtea de Justiţie este formată din câte un judecător pentru fiecare stat membru. Aceasta este sprijinită de avocaţi generali. Tribunalul cuprinde cel puţin un judecător din fiecare stat membru.	(2) La Kortumo konsistas el po unu juĝisto de ĉiuj membroŝtatoj. Ĝian laboron helpas ĝeneralaj advokatoj. La Tribunalo konsistas el almenaŭ po unu juĝisto de ĉiuj membroŝtatoj.
Judecătorii şi avocaţii generali ai Curţii de Justiţie, precum şi judecătorii Tribunalului sunt aleşi dintre personalităţile care prezintă toate garanţiile de independenţă şi care întrunesc condiţiile prevăzute la articolele III-355 şi III-356. Aceştia sunt numiţi de comun acord de către guvernele statelor membre pentru şase ani. Judecătorii şi avocaţii generali care îşi încheie mandatul pot fi numiţi din nou.	La juĝistoj kaj ĝeneralaj advokatoj de la Kortumo, kaj la juĝistoj de la Tribunalo estas elektendaj el inter personoj, kies sendependeco estas nepridubebla, kaj kiuj plenumas la kondiĉojn difinitajn en la artikoloj III-355-a kaj III-356-a. La juĝistoj kaj ĝeneralaj advokatoj estas nomumataj fare de la registaroj de la membroŝtatoj per komuna interkonsento, por sesjara periodo. Ili estas renomumeblaj.
(3) Curtea de Justiţie a Uniunii Europene hotărăşte în conformitate cu partea III:	(3) La Kortumo de la Eŭropa Unio konforme al la dispozicioj fiksitaj en la III-a parto:
(a) cu privire la acţiunile introduse de un stat membru, de o instituţie sau de persoane fizice sau juridice;	a) faras decidojn pri plendoj prezentitaj al ĝi de iu el la membroŝtatoj, institucioj, aŭ de natura aŭ jura persono;
(b) cu titlu preliminar, la cererea instanţelor judecătoreşti naţionale, cu privire la interpretarea dreptului Uniunii sau la validitatea actelor adoptate de instituţii;	b) faras antaŭdecidon je petoj de la naciaj tribunaloj pri interpretado de la unia juro aŭ pri demandoj rilate al la valideco de juraj aktoj alprenitaj fare de la institucioj;
(c) cu privire la alte cazuri prevăzute de Constituţie.	c) faras decidojn en ceteraj kazoj preskribitaj en la Konstitucio.

CAPITOLUL II — Celelalte instituţii şi organe consultative ale Uniunii	II-a ĉapitro – Ceteraj institucioj kaj organoj de la Unio
Articolul I-30: Banca Centrală Europeană	I-30-a artikolo: La Eŭropa Centra Banko
(1) Banca Centrală Europeană şi băncile centrale naţionale constituie Sistemul European al Băncilor Centrale. Banca Centrală Europeană şi băncile centrale naţionale ale statelor membre a căror monedă este euro, care constituie Eurosistemul, conduc politica monetară a Uniunii.	(1) La Eŭropa Centra Banko kaj la naciaj centraj bankoj konsistigas la Eŭropan Sistemon de Centraj Bankoj. La la monan politikon de la Unio direktas la Eŭropa Centra Banko kaj la naciaj centraj bankoj de la membroŝtatoj kies valuto estas la eŭro, kaj kiuj kune konsistigas la eŭro-sistemon.
(2) Sistemul European al Băncilor Centrale este condus de organele de decizie ale Băncii Centrale Europene. Obiectivul principal al Sistemului European al Băncilor Centrale este de a menţine stabilitatea preţurilor. Fără a aduce atingere acestui obiectiv, Sistemul sprijină politicile economice generale în cadrul Uniunii pentru a contribui la realizarea obiectivelor acesteia. Sistemul întreprinde orice altă misiune de bancă centrală, în conformitate cu partea III, şi cu Statutului Sistemului European al Băncilor Centrale şi al Băncii Centrale Europene.	(2) La Eŭropa Sistemo de Centraj Bankoj estas gvidata de la decidfaraj organoj de la Eŭropa Centra Banko. La ĉefa celo de la Eŭropa Sistemo de Centraj Bankoj estas konservi la stabilecon de la prezoj. Sen endanĝerigo de tiu ĉi celo, ĝi subtenas la ĝeneralan ekonomian politikon de la Unio por kontribui al la realigo de la celoj de la Unio. Ĝi plenumas ĉiujn ceterajn taskojn de centra banko konforme al la dispozicioj de parto III-a de la Konstitucio kaj al la statuto de la Eŭropa Sistemo de Centraj Bankoj kaj de la Eŭropa Centra Banko.
(3) Banca Centrală Europeană este o instituţie. Aceasta are personalitate juridică. Banca este singura abilitată să autorizeze emisiunea de monedă euro. Banca este independentă în exercitarea atribuţiilor şi în administrarea finanţelor sale. Instituţiile, organele, oficiile şi agenţiile Uniunii, precum şi guvernele statelor membre, sunt obligate să respecte această independenţă.	(3) La Eŭropa Centra Banko estas institucio kun jura personeco. Ĝi havas la ekskluzivan rajton permesi la emisiadon de eŭro. Dum la praktikado de siaj agosferoj kaj koncerne siajn financojn ĝi estas sendependa. La institucioj, organoj, oficejoj kaj agentejoj de la Unio, kaj la registaroj de la membroŝtatoj respektas ĉi tiun sendependecon.
(4) Banca Centrală Europeană adoptă măsurile necesare îndeplinirii misiunilor sale în conformitate cu articolele III-185 - III-191 şi III-196 şi cu condiţiile prevăzute de Statutul Sistemului European al Băncilor Centrale şi al Băncii Centrale Europene. Statele membre a căror monedă nu este euro, precum şi băncile lor centrale, îşi păstrează competenţele în domeniul monetar, în conformitate cu articolele menţionate.	(4) La Eŭropa Centra Banko alprenas la aranĝojn necesajn por plenumi siajn taskojn, konforme al la dispozicioj de artikoloj III-185-a – III-191-a kaj III-196-a, kaj al la kondiĉoj fiksitaj en la statutoj de la Eŭropa Sistemo de Centraj Bankoj kaj de la Eŭropa Centra Banko. Konforme al la samaj artikoloj, la membroŝtatoj kaj siaj centraj bankoj, kies valuto ne estas la eŭro, konservas siajn agosferojn pri monaj aferoj.
(5) În domeniile în care are atribuţii, Banca Centrală Europeană este consultată asupra oricărui proiect de act al Uniunii, precum şi asupra oricărui proiect de reglementare la nivel naţional şi poate emite avize.	(5) Oni devas konsulti la Eŭropan Centran Bankon – kadre de ĝia agosfero – pri ĉiuj proponoj de uniaj juraj aktoj kaj de ĉiuj planataj naciaj juraj normoj, kaj ĝi rajtas prezenti opinion sur kampoj apartenantaj al sia agosfero.
(6) Organele de decizie ale Băncii Centrale Europene, compunerea acestora şi condiţiile de funcţionare sunt definite în articolele III-382 - III-383, precum şi în Statutul Sistemului European al Băncilor Centrale şi al Băncii Centrale Europene.	(6) La decidfaraj organoj de la Eŭropa Centra Banko, ilia konsisto kaj ĉiuj detalaj reguloj pri ilia funkciado estas difinitaj en la artikoloj III-382-a kaj III-383-a, kaj en la statutoj de la Eŭropa Sistemo de Centraj Bankoj kaj de la Eŭropa Centra Banko.
Articolul I-31: Curtea de Conturi	I-31-a artikolo: La Revizora Kortumo
(1) Curtea de Conturi este o instituţie. Aceasta asigură controlul conturilor Uniunii.	(1) La Revizora Kortumo estas institucio kontrolanta la kontojn de la Unio.
(2) Aceasta examinează conturile tuturor veniturilor şi cheltuielilor Uniunii şi asigură buna gestiune financiară.	(2) La Revizora Kortumo ekzamenas la kontojn de ĉiuj enspezoj kaj elspezoj de la Unio, kaj kontrolas ĉu la financa mastrumado estis efika kaj bonrezulta.
(3) Curtea de Conturi este formată din câte un resortisant al fiecărui stat membru. Membrii săi îşi exercită funcţiile în deplină independenţă, în interesul general al Uniunii.	(3) La Revizora Kortumo konsistas el po unu civitano de ĉiu membroŝtato. La membroj de la Revizora Kortumo plenumas siajn taskojn plene sendepende, en ĝenerala intereso de la Unio.
Articolul I-32: Organele consultative ale Uniunii	I-32-a artikolo: La konsultaj organoj de la Unio
(1) Parlamentul European, Consiliul şi Comisia sunt sprijinite de un Comitet al Regiunilor şi de un Comitet Economic şi Social, care exercită funcţii consultative.	(1) La Komitato de la Regionoj kaj la Ekonomia kaj Sociala Komitato helpas en konsulta funkcio la Eŭropan Parlamenton, la Konsilion kaj la Komisionon.
(2) Comitetul Regiunilor este format din reprezentanţi ai colectivităţilor regionale şi locale care sunt fie aleşi în cadrul unei autorităţi regionale sau locale, fie răspund din punct de vedere politic în faţa unei adunări alese.	(2) La Komitato de la Regionoj konsistas el reprezentantoj de regionaj kaj lokaj kolektivoj, kiuj okupas elektitan oficon en regiona aŭ loka kolektivo, aŭ havas politikan respondecon antaŭ iu elektita asembleo.
(3) Comitetul Economic şi Social este format din reprezentanţi ai organizaţiilor patronale, salariale şi ai altor reprezentanţi ai societăţii civile, în special din domeniile socio-economic, civic, profesional şi cultural.	(3) La Ekonomia kaj Sociala Komitato konsistas el reprezentantoj de organizaĵoj de labordonantoj kaj laborprenantoj, el reprezentivaj rolantoj de aliaj sferoj de la civila socio, tiel precipe el la reprezentantoj de la ekonomia kaj socia vivo kaj de la civitana partopreno en la fakaj kaj kulturaj terenoj.
(4) Mandatul membrilor Comitetului Regiunilor şi ai Comitetului Economic şi Social nu este imperativ. Aceştia îşi exercită funcţiile în deplină independenţă, în interesul general al Uniunii.	(4) La membroj de Komitato de la Regionoj kaj de la Ekonomia kaj Sociala Komitato ne estas instrukcieblaj. Dum la plenumo de siaj taskoj ili estas absolute sendependaj, kaj ili agas laŭ la ĝenerala intereso de la Unio.
(5) Normele referitoare la compunerea acestor comitete, la desemnarea membrilor lor, la atribuţiile şi la funcţionarea lor sunt definite la articolele III-386 - III-392.	(5) La artikoloj III-386-a – III-392-a enhavas la regulojn pri la konsisto, pri la nomumo de iliaj membroj, kaj la agosferon kaj funkciadon de tiuj ĉi komitatoj.
Normele menţionate în alineatele (2) şi (3) referitoare la natura compunerii lor sunt revizuite periodic de Consiliu, pentru a ţine seama de evoluţia economică, socială şi demografică a Uniunii. Consiliul, la propunerea Comisiei, adoptă decizii europene în acest scop.	La reguloj menciitaj en alineoj (2) kaj (3) pri naturo de konsisto de la komitatoj, estas en regulaj, tempaj intervaloj reviziotaj fare de la Konsilio, konsidere la ekonomian, socian kaj demografian situacion ene de la Unio. Tiucele la Konsilio surbaze de propono de la Komisiono alprenas eŭropajn decidojn.

TITLUL V: EXERCITAREA COMPETENŢELOR UNIUNII	V-a TITOLO: LA PRAKTIKADO DE AGOSFEROJ DE LA UNIO
CAPITOLUL I — DISPOZIŢII COMUNE	I-a ĉapitro – Ĝeneralaj dispozicioj
Articolul I-33: Actele juridice ale Uniunii	I-33-a artikolo: La juraj aktoj de la Unio
(1) Pentru exercitarea competenţelor Uniunii, instituţiile utilizează ca instrumente juridice, în conformitate cu partea III, legile europene, legile-cadru europene, regulamentele europene, deciziile europene, recomandările şi avizele.	(1) La institucioj aplikas – por praktiki la agosferojn de la Unio, konforme al la dispozicioj fiksitaj en la III-a parto – la sekvantajn jurajn rimedojn: eŭropa leĝo, eŭropa kadroleĝo, eŭropa dekreto, eŭropa decido, rekomendo kaj opinio.
Legea europeană este un act legislativ cu caracter general. Aceasta este obligatorie în toate elementele sale şi se aplică direct în toate statele membre.	La eŭropa leĝo estas leĝdona akto kun ĝenerala valido. Ĝi estas plenmezure deviga kaj rekte aplikenda en ĉiuj membroŝtatoj.
Legea-cadru europeană este un act legislativ care obligă orice stat membru destinatar în ceea ce priveşte rezultatul care trebuie obţinut, lăsând în acelaşi timp autorităţilor naţionale competenţa în ceea ce priveşte alegerea formei şi a mijloacelor.	La eŭropa kadroleĝo estas tia leĝdona akto, kiu estas deviga koncerne la atingotajn celojn por ĉiuj adresitaj membroŝtatoj, sed la elekton de formo kaj rimedoj ĝi lasas al la naciaj instancoj.
Regulamentul european este un act fără caracter legislativ, de aplicare generală, pentru punerea în aplicare a actelor legislative şi a anumitor dispoziţii ale Constituţiei. Acesta poate fi obligatoriu în toate elementele sale şi se aplică direct în toate statele membre sau poate obliga orice stat membru destinatar în ceea ce priveşte rezultatul care trebuie atins, lăsând în acelaşi timp autorităţilor naţionale competenţa în ce priveşte alegerea formei şi a mijloacelor.	La eŭropa dekreto estas ĝenerale valida, sed ne leĝdona akto, kiu servas por efektivigo de la leĝdonaj aktoj kaj de certaj dispozicioj de la Konstitucio. La eŭropa dekreto egale povas esti tia, kiu estas plenmezure deviga kaj rekte aplikenda en ĉiuj membroŝtatoj, kaj tia, kiu estas deviga koncerne la atingotajn celojn en ĉiuj adresitaj membroŝtatoj, sed la elekton de la formo kaj rimedoj ĝi lasas al la naciaj instancoj.
Decizia europeană este un act fără caracter legislativ obligatoriu în toate elementele sale. In cazul în care se indică destinatarii, decizia europeană este obligatorie numai pentru aceştia.	La eŭropa decido estas plenmezure deviga, ne leĝdona akto. En la okazo, se ĝi aparte notas, kiuj estas la adresitoj, la decido estas deviga ekskluzive por tiuj, kiujn ĝi notis, kiel adresitojn.
Recomandările şi avizele nu au caracter obligatoriu.	La rekomendoj kaj opinioj ne havas devigan forton.
(2) În cazul în care examinează un proiect de act legislativ, Parlamentul European şi Consiliul se abţin de la adoptarea de acte care nu au fost prevăzute de procedura aplicabilă domeniului respectiv.	(2) Dum konsiderado de proponoj direktiĝantaj al leĝdonaj aktoj la Eŭropa Parlamento kaj la Konsilio detenas sin de alpreno de juraj aktoj, kiuj diferencas de la preskriboj de la leĝdona proceduro aplikenda sur la konkreta tereno.
Articolul I-34: Actele legislative	I-34-a artikolo: Leĝdonaj aktoj
(1) Legile şi legile-cadru europene se adoptă în comun de Parlamentul European şi Consiliu, la propunerea Comisiei, în conformitate cu procedura legislativă ordinară prevăzută la articolul III-396. în cazul în care cele două instituţii nu ajung la un acord, actul în cauză nu se adoptă.	(1) La eŭropaj leĝoj kaj kadroleĝoj estas komune alprenataj fare de la Eŭropa Parlamento kaj la Konsilio surbaze de propono de la Komisiono, konforme al la ordinara leĝdona proceduro difinita en la artikolo III-396-a. Se la du institucioj ne povas konsenti, la traktata jura akto ne estos alprenita.
(2) În cazurile anume prevăzute de Constituţie, legile şi legile-cadru europene se adoptă de Parlamentul European cu participarea Consiliului sau de către acesta cu participarea Parlamentului European, în conformitate cu o procedură legislativă specială.	(2) En okazoj aparte difinitaj en la Konstitucio, la eŭropaj leĝoj kaj kadrolegoj estas alprenataj fare de la Eŭropa Parlamento ĉe kunagado de la Konsilio, aŭ fare de la Konsilio ĉe kunagado de la Eŭropa Parlamento, konforme al la specialaj leĝdonaj proceduroj.
(3) În cazurile anume prevăzute de Constituţie, legile şi legile-cadru europene se pot adopta la iniţiativa unui grup de state membre sau a Parlamentului European, la recomandarea Băncii Centrale Europene sau la cererea Curţii de Justiţie sau a Băncii Europene de Investiţii.	(3) En okazoj aparte difinitaj en la Konstitucio, la eŭropaj leĝoj kaj kadroleĝoj estas alpreneblaj surbaze de iniciato de iu grupo de la membroŝtatoj, aŭ de la Eŭropa Parlamento, kaj ankaŭ surbaze de rekomendo de la Eŭropa Centra Banko, aŭ de peticio de la Kortumo, respektive de la Eŭropa Investa Banko.
Articolul I-35: Actele fără caracter legislativ	I-35-a artikolo: Aktoj ne leĝdonaj
(1) Consiliul European adoptă decizii europene în cazurile prevăzute de Constituţie.	(1) La Eŭropa Konsilio alprenas eŭropajn decidojn en kazoj difinitaj en la Konstitucio.
(2) Consiliul şi Comisia, îndeosebi în cazurile prevăzute la articolele I-36 şi I-37, precum şi Banca Centrală Europeană în cazurile specifice prevăzute de Constituţie, adoptă regulamente sau decizii europene.	(2) La Konsilio kaj la Komisiono, precipe en okazoj menciitaj en la artikoloj I-36-a kaj I-37-a, la Eŭropa Centra Banko en okazoj aparte difinitaj en la Konstitucio, alprenas eŭropajn dekretojn kaj eŭropajn decidojn.
(3) Consiliul adoptă recomandări. Acesta hotărăşte, la propunerea Comisiei, în toate cazurile în care Constituţia prevede că adoptă acte la propunerea Comisiei. Consiliul hotărăşte în unanimitate în domeniile în care este necesară unanimitatea pentru adoptarea unui act al Uniunii. Comisia, precum şi Banca Centrală Europeană în cazurile specifice prevăzute de Constituţie, adoptă recomandări.	(3) La Konsilio alprenas rekomendojn. La Konsilio decidas surbaze de propono de la Komisiono en la okazoj, se la Konstitucio preskribas, ke la juraj aktoj devas esti akceptataj konforme al propono de la Komisiono. Ĝi decidas unuanime en tiuj kampoj, en kiuj la unuanimeco estas necesa por alpreno de la juraj aktoj de la Unio. La Komisiono kaj la Eŭropa Centra Banko alprenas rekomendojn en okazoj aparte difinitaj en la Konstitucio
Articolul I-36: Regulamentele europene delegate	I-36-a artikolo: Dekretoj baziĝantaj sur rajtigo
(1) Legile şi legile-cadru europene pot delega Comisiei atribuţia de a adopta regulamente europene delegate, care completează sau modifică anumite elemente fără caracter esenţial ale legii sau ale legii-cadru.	(1) En eŭropaj leĝoj kaj kadroleĝoj oni povas doni rajtigon por la Komisiono al alpreno de tiaj eŭropaj dekretoj baziĝantaj sur rajtigo, kiuj kompletigas aŭ amendas iujn ne bazajn dispoziciojn de la eŭropaj leĝoj aŭ kadroleĝoj.
Legile şi legile-cadru europene definesc în mod expres obiectivele, conţinutul, domeniul de aplicare şi durata delegării de atribuţii. Elementele esenţiale ale unui anumit domeniu sunt rezervate legii sau legii-cadru europene şi nu pot face, prin urmare, obiectul delegării de atribuţii.	En la eŭropaj leĝoj kaj kadroleĝoj enhavantaj la rajtigon oni devas unusence difini la celon, enhavon, aplikosferon kaj tempodaŭron de la rajtigo. La bazaj elementoj de la koncerna reguligata tereno estas reguligeblaj ekskluzive en eŭropa leĝo aŭ kadroleĝo, kaj koncerne ilin oni ne povas doni rajtigon.
(2) Legile şi legile-cadru europene stabilesc în mod expres condiţiile de aplicare a delegării; aceste condiţii pot fi următoarele:	(2) En la eŭropa leĝo aŭ kadroleĝo oni devas unusence difini la kondiĉojn de praktikado de la rajtigo, kiuj povas esti la sekvaj:
(a) Parlamentul European sau Consiliul pot decide revocarea delegării;	a) la Eŭropa Parlamento aŭ la Konsilio povas decidi, ke ili retiras la rajtigon;
(b) regulamentul european delegat poate intra în vigoare numai în cazul în care, în termenul stabilit de legea sau de legea-cadru europeană, Parlamentul European sau Consiliul nu formulează obiecţii.	b) la eŭropa dekreto baziĝanta sur rajtigo povas ekvalidiĝi nur se la Eŭropa Parlamento aŭ la Konsilio ne starigas obĵeton ene de preskribita limdato difinita en eŭropa leĝo aŭ kadroleĝo.
În sensul literelor (a) şi (b), Parlamentul European hotărăşte cu majoritatea membrilor care îl compun, iar Consiliul hotărăşte cu majoritate calificată.	Ĉe apliko de la punktoj a) kaj b) la Eŭropa Parlamento decidas per plimulto de siaj membroj, kaj la Konsilio per kvalifikita plimulto.
Articolul I-37: Actele de punere în aplicare	I-37-a artikolo. Plenumaj aktoj
(1) Statele membre iau toate măsurile de drept intern necesare pentru a pune în aplicare actele obligatorii din punct de vedere juridic ale Uniunii.	(1) La membroŝtatoj alprenas en siaj naciaj juroj la disponojn, necesajn por plenumo de la devigaj uniaj juraj aktoj.
(2) În cazul în care sunt necesare condiţii unitare de punere în aplicare a actelor obligatorii din punct de vedere juridic ale Uniunii, aceste acte conferă Comisiei atribuţii de punere în aplicare sau, în cazuri speciale şi temeinic justificate, precum şi în cazurile prevăzute la articolul I-40, Consiliului.	(2) Se la plenumo de iu deviga unia jura akto devas okazi laŭ unuecaj kondiĉoj, tia jura akto havigas plenumajn agosferojn al la Komisiono, respektive en specialaj kaj sufiĉe motivitaj okazoj kaj en okazoj preskribitaj en la artikolo I-40-a al la Konsilio.
(3) În sensul alineatului (2), prin legi europene se stabilesc, în prealabil, normele şi principiile generale privind mecanismele de control de către statele membre al exercitării atribuţiilor de punere în aplicare de către Comisie.	(3) Por celoj fiksitaj en la artikolo (2), oni devas anticipe difini en eŭropa leĝo la regulojn kaj ĝeneralajn principojn de la membroŝtataj kontrolaj mekanismoj, koncernantaj la praktikadon de plenuma agosfero de la Komisiono.
(4) Actele de punere în aplicare ale Uniunii îmbracă forma regulamentelor europene de punere în aplicare a deciziilor europene de punere în aplicare.	(4) La plenumaj aktoj de la Unio povas esti eŭropaj plenumaj dekretoj aŭ eŭropaj plenumaj decidoj.
Articolul I-38: Principii comune actelor juridice ale Uniunii	I-38-a artikolo: Komunaj reguloj koncernantaj la jurajn aktojn de la Unio
(1) În cazul în care Constituţia nu prevede tipul actului care trebuie adoptat, instituţiile îl aleg de la caz la caz, cu respectarea procedurilor aplicabile şi a principiului proporţionalităţii prevăzut la articolul I-11.	(1) Se la Konstitucio ne preskribas, kiatipan juran akton oni devas alpreni, la institucioj mem elektas la tipon de la jura akto, konforme al la aplikendaj proceduroj en la konkretaj okazoj, kaj en akordo kun la principo de proporcieco fiksita en la artikolo I-11-a.
(2) Actele juridice se motivează şi fac trimitere la propunerile, iniţiativele, recomandările, cererile sau avizele prevăzute de Constituţie.	(2) La juraj aktoj devas enhavi motivadon, kaj en ĝi oni devas aludi al ĉiu propono, iniciato, rekomendo, peto aŭ opinio, kiujn la Konstitucio preskribas.
Articolul I-39: Publicarea şi intrarea în vigoare	I-39-a artikolo: Promulgo kaj validiĝo
(1) Legile şi legile-cadru europene adoptate în conformitate cu procedura legislativă ordinară se semnează de preşedintele Parlamentului European şi de preşedintele Consiliului.	(1) La prezidantoj de la Eŭropa Parlamento kaj la Konsilio subskribas la eŭropajn leĝojn kaj kadroleĝojn, alprenitajn laŭ ordinara leĝdona proceduro.
În celelalte cazuri, acestea se semnează de preşedintele instituţiei care le-a adoptat.	En ceteraj okazoj tiujn ĉi jurajn aktojn subskribas la prezidanto de la alprenanta institucio.
Legile şi legile-cadru europene se publică în Jurnalul Oficial al Uniunii Europene şi intră în vigoare la data prevăzută de textul lor sau, în absenţa acesteia, în a douăzecea zi de la publicare.	La eŭropajn leĝojn kaj kadroleĝojn oni devas promulgi en la Oficiala Bulteno de la Eŭropa Unio kaj ili ekvalidiĝas en la tago difinita en ili, aŭ manke de tio la dudekan tagon post sia promulgo.
(2) Regulamentele europene şi deciziile europene, în cazul în care nu indică destinatarii, se semnează de preşedintele instituţiei care le-a adoptat.	(2) La eŭropajn dekretojn, kaj la eŭropajn decidojn, kiuj ne havas apartan rondon de adresitoj, subskribas la prezidanto de tiu institucio, kiu alprenas ilin.
Regulamentele europene şi deciziile europene, în cazul în care nu indică destinatarul, se publică în Jurnalul Oficial al Uniunii Europene şi intră în vigoare la data prevăzută de textul lor sau, în absenţa acesteia, în a douăzecea zi de la publicare.	La eŭropajn dekretojn, kaj la eŭropajn decidojn, kiuj ne havas apartan rondon de adresitoj, oni devas promulgi en la Oficiala Bulteno de la Eŭropa Unio; ili ekvalidiĝas en la tago difinita en ili, aŭ manke de tio la dudekan tagon post sia promulgo.
(3) Deciziile europene, altele decât cele menţionate în alineatul (2), se notifică destinatarilor şi produc efecte prin notificare.	(3) Pri la eŭropaj decidoj, diferencaj de tiuj menciitaj en la alineo (2) oni devas sciigi iliajn adresitojn kaj ili ekvalidiĝas samtempe kun la sciigo.

CAPITOLUL II — Dispoziţii speciale	II-a ĉapitro – Specialaj dispozicioj
Articolul I-40: Dispoziţii speciale privind politica externă şi de securitate comună	I-40-a artikolo: Apartaj dispozicioj koncernantaj la komunan eksteran kaj sekurecan politikojn
(1) Uniunea Europeană duce o politică externă şi de securitate comună întemeiată pe dezvoltarea solidarităţii politice reciproce a statelor membre, pe identificarea problemelor de interes general şi pe realizarea unui grad din ce în ce mai mare de convergenţă a acţiunilor statelor membre.	(1) La Eŭropa Unio praktikas komunan eksteran kaj sekurecan politikojn, kiuj baziĝas sur pluevoluigo de reciproka politika solidareco inter la membroŝtatoj, sur identigo de aferoj kun ĝenerala intereso, sur realigo de pli kaj pli ampleksiĝanta akordo inter agoj de la membroŝtatoj.
(2) Consiliul European identifică interesele strategice ale Uniunii şi stabileşte obiectivele politicii sale externe şi de securitate comune. Consiliul elaborează această politică în cadrul orientărilor strategice stabilite de Consiliul European şi în conformitate cu partea III.	(2) La Eŭropa Konsilio konstatas la strategiajn interesojn de la Unio kaj difinas la celojn de la komuna ekstera kaj sekureca politikoj de la Unio. Ĉi tiujn politikojn elformas la Konsilio laŭ la strategiaj gvidlinioj difinitaj fare de la Eŭropa Konsilio, kaj konforme al la reguloj fiksitaj en la parto III-a.
(3) Consiliul European şi Consiliul adoptă deciziile europene necesare.	(3) La Eŭropa Konsilio kaj la Konsilio starigas la necesajn eŭropajn decidojn.
(4) Politica externă şi de securitate comună este pusă în aplicare de ministrul afacerilor externe al Uniunii şi de statele membre, utilizând mijloace naţionale şi ale Uniunii.	(4) La komuna ekstera kaj sekureca politiko estas plenumata fare de la ministro de la Unio pri eksteraj aferoj kaj fare de la membroŝtatoj aplikante naciajn kaj uniajn rimedojn.
(5) Statele membre se consultă în cadrul Consiliului European şi al Consiliului asupra oricărei chestiuni de politică externă şi de securitate de interes general în vederea definirii unei abordări comune. înainte de a întreprinde orice acţiune pe scena internaţională sau de a-şi asuma orice angajament care ar putea leza interesele Uniunii, fiecare stat membru consultă celelalte state în cadrul Consiliului European sau al Consiliului. Statele membre asigură, prin convergenţa acţiunilor lor, că Uniunea îşi poate promova interesele şi valorile pe scena internaţională. Statele membre sunt solidare între ele.	(5) La membroŝtatoj inter si akordigas ene de la Eŭropa Konsilio kaj la Konsilio en ĉiuj ĝeneralinteresaj eksteraj kaj sekurecpolitikaj demandoj por elformi komunan alproksimigon rilate al la demando. La membroŝtatoj devas akordiĝi kun la aliaj membroŝtatoj en la Konsilio aŭ en la Eŭropa Konsilio antaŭ plenumo de iu ajn internaci-nivela ago aŭ devontiĝo tuŝanta la interesojn de la Unio. La membroŝtatoj, pere de sia ago montranta en unu direkton, certigas, ke la Unio estu kapabla validigi siajn interesojn kaj valorojn sur internacia nivelo. La membroŝtatoj estas reciproke solidaraj unu kun alia.
(6) În materie de politică externă şi de securitate comună, Consiliul European şi Consiliul adoptă decizii europene în unanimitate, cu excepţia cazurilor prevăzute de partea III. Consiliul European şi Consiliul acţionează la iniţiativa unui stat membru, la propunerea ministrului afacerilor externe al Uniunii sau a acestui ministru, cu sprijinul Comisiei. Adoptarea legilor şi a legilor-cadru europene este exclusă.	(6) Ĉe alpreno de eŭropaj decidoj koncernantaj la komunan eksteran kaj sekurecan politikojn, la Eŭropa Konsilio kaj la Konsilio decidas unuanime, escepte de la okazoj, konstatitaj en la parto III-a. La Eŭropa Konsilio kaj la Konsilio decidas je iniciato de iu membroŝtato, aŭ surbaze de propono de la ministro de la Unio pri eksteraj aferoj, respektive laŭ propono de la ministro de la Unio pri eksteraj aferoj, subtenata de la Komisiono. Ili ne rajtas alpreni eŭropajn leĝojn kaj kadroleĝojn.
(7) Consiliul European poate adopta, în unanimitate, o decizie europeană care autorizează Consiliul să hotărască cu majoritate calificată în celelalte cazuri decât cele menţionate în partea III.	(7) La Eŭropa Konsilio povas unuanime alpreni eŭropan decidon, kiu preskribas, ke la Konsilio rajtas decidi per kvalifikita plimulto ankaŭ en okazoj, diferencaj de tiuj, menciitaj en la parto III-a.
(8) Parlamentul European este consultat periodic asupra aspectelor principale şi opţiunilor fundamentale de politică externă şi de securitate comună. Acesta este ţinut la curent cu evoluţia acesteia.	(8) Oni devas regule konsulti la Eŭropan Parlamenton pri la ĉefaj rilatoj kaj bazaj elektebloj de la komuna ekstera kaj sekureca politikoj, kaj kontinue informi ĝin pri ties formiĝo.
Articolul I-41: Dispoziţii speciale referitoare la politica de securitate şi apărare comună	I-41-a artikolo: Apartaj dispozicioj koncernantaj la komunan sekurecan kaj defendan politikojn
(1) Politica de securitate şi apărare comună face parte integrantă din politica externă şi de securitate comună. Aceasta asigură Uniunii o capacitate de acţiune bazată pe mijloace civile şi militare. Uniunea poate recurge la acestea în cadrul misiunilor în afara Uniunii pentru a asigura menţinerea păcii, prevenirea conflictelor şi întărirea securităţii internaţionale, în conformitate cu principiile Cartei Organizaţiei Naţiunilor Unite. îndeplinirea acestor sarcini se sprijină pe capacităţile furnizate de statele membre.	(1) La komuna sekureca kaj defenda politikoj estas nedisigeblaj partoj de la komuna ekstera kaj sekureca politikoj. Tiuj ĉi politikoj, apogantaj sin sur civilaj kaj armeaj rimedoj, garantias operaciajn kapablojn por la Unio. La Unio povas uzi tiujn ĉi rimedojn por misioj eksteruniaj, packonservaj, konfliktopreventaj kaj fortigantaj la internacian sekurecon, konforme al principoj de la Ĉarto de Unuiĝintaj Nacioj. La plenumo de ĉi tiuj taskoj baziĝas sur kapabloj disponigitaj fare de la membroŝtatoj.
(2) Politica de securitate şi apărare comună include definirea progresivă a unei politici de apărare comune a Uniunii. Aceasta va conduce la o apărare comună de îndată ce Consiliul European hotărăşte aceasta în unanimitate. În acest caz, Consiliul recomandă statelor membre să adopte o decizie în conformitate cu normele lor constituţionale.	(2) La komuna sekureca kaj defenda politikoj enhavas laŭgradan elformon de komuna unia defenda politiko. Tio, se la Eŭropa Konsilio decidas tiel unuanime, kondukas al komuna defendo. En tiu ĉi okazo la Eŭropa Konsilio rekomendas al la membroŝtatoj alprenon de tia decido, konforme al iliaj konstituciaj postuloj.
Politica Uniunii desfăşurată în conformitate cu prezentul articol, nu aduce atingere caracterului specific al politicii de securitate şi apărare a anumitor state membre, respectă obligaţiile care decurg din Tratatul Atlanticului de Nord pentru anumite state membre care consideră că apărarea lor comună se realizează în cadrul Organizaţiei Tratatului Atlanticului de Nord şi este compatibilă cu politica comună de securitate şi apărare adoptată în acest cadru.	La politiko de la Unio laŭ tiu ĉi artikolo ne tuŝas la individuan karakteron de sekureca kaj defenda politikoj de la unuopaj membroŝtatoj, respektas la devontigojn – surbaze de la Nord-Atlantika Traktato – de tiuj membroŝtatoj, kiuj vidas realigita sian komunan defendon en Organizaĵo de Nord-Atlantika Traktato, kaj ĝi estas akordigebla kun la komuna sekureca kaj defenda politikoj difinitaj en ties kadro.
(3) Pentru punerea în aplicare a politicii de securitate şi apărare comune, statele membre pun la dispoziţia Uniunii capacităţi civile şi militare pentru a contribui la obiectivele definite de Consiliu. Statele membre care constituie în comun forţe multinaţionale pot, de asemenea, să le pună la dispoziţia politicii de securitate şi apărare comune.	(3) La membroŝtatoj – kiel kontribuon al realigo de celoj difinitaj fare de la Konsilio al efektivigo de la komuna sekureca kaj defenda politikoj – disponigas civilajn kaj armeajn rimedojn al la Unio. Tiuj membroŝtatoj, kiuj komune starigas plurnaciajn fortojn, ankaŭ tiujn fortojn povas disponigi al la komuna sekureca kaj defenda politikoj.
Statele membre se angajează să-şi îmbunătăţească treptat capacităţile militare. Se instituie o Agenţie în domeniul dezvoltării capacităţilor de apărare, cercetare, achiziţii şi armament (Agenţia Europeană de Apărare) pentru identificarea necesităţilor operative, promovarea măsurilor necesare satisfacerii acestora, contribuirea la identificarea şi, dacă este cazul, la punerea în aplicare a oricărei măsuri utile pentru întărirea bazei industriale şi tehnologice în sectorul de apărare, participarea la definirea unei politici europene în materie de capacităţi şi de armament, precum şi pentru sprijinirea Consiliului în evaluarea îmbunătăţirii capacităţilor militare.	La membroŝtatoj prenas sur sin, ke ili laŭgrade plibonigos siajn armeajn kapablojn. Realiĝos agentejo okupiĝanta pri defendaj-kapabloevoluigaj, esploraj, akiraj kaj armilaraj aferoj (Eŭropa Defenda Agentejo), kies tasko estas konstato de la operaciaj pretendoj, subteno de disponoj servantaj la kontentigon de tiuj ĉi pretendoj, kaj kiu kontribuas al difino – kaj en konkreta okazo – al plenumo de agoj necesaj por fortigi la industrian kaj teknologian bazojn de la defenda sektoro, ĝi partoprenas en difino de eŭropa armilara kaj kapabloevoluiga politikoj, kaj helpas la Konsilion en taksado de plibonigo de la militaj kapabloj.
(4) Deciziile europene referitoare la politica de securitate şi apărare comună, inclusiv cele cu privire la lansarea unei misiuni aşa cum prevede prezentul articol, se adoptă de Consiliu, care hotărăşte în unanimitate, la propunerea ministrului afacerilor externe al Uniunii sau la iniţiativa unui stat membru. Ministrul afacerilor externe al Uniunii poate propune recurgerea la mijloace naţionale, precum şi la instrumente ale Uniunii, dacă este cazul, de comun acord cu Comisia.	(4) La Konsilio alprenas unuanime la eŭropajn decidojn celantajn al plenumo de komuna sekureca kaj defenda politikoj, inkluzive la eŭropajn decidojn, celantajn al iniciato de misioj, menciitaj en tiu ĉi artikolo, surbaze de propono de la ministro de la Unio pri eksteraj aferoj aŭ surbaze de iniciato de iu membroŝtato. La ministro de la Unio pri eksteraj aferoj, en konkreta okazo komune kun la Komisiono rajtas proponi same la aplikadon de naciaj kaj uniaj rimedoj.
(5) În cadrul Uniunii, Consiliul poate încredinţa realizarea unei misiuni unui grup de state membre, în scopul apărării valorilor Uniunii şi al slujirii intereselor acesteia. Realizarea unei astfel de misiuni este reglementată de articolul III-310.	(5) La Konsilio por defendi la valorojn kaj validigi la interesojn de la Unio rajtas komisii grupon de la membroŝtatoj je plenumo de certaj misioj en kadro de la Unio. Por plenumo de tiaj misioj oni devas apliki la artikolon III-310-an.
(6) Statele membre care întrunesc cele mai înalte capacităţi militare şi care au subscris unor angajamente mai constrângătoare în materie în vederea realizării celor mai solicitante misiuni stabilesc o cooperare structurată permanentă în cadrul Uniunii. Această cooperare este reglementată de articolul III-312. Cooperarea nu aduce atingere dispoziţiilor articolului III-309.	(6) Tiuj membroŝtatoj, kiuj havas armeajn kapablojn kontentigantajn pli altajn pretendojn, kaj kiuj – konsidere al misioj starigantaj la plej altajn postulojn – tiuterene akceptis pli severajn devontigojn, elformas konstantan strukturitan kunagadon en kadro de la Unio. Por tia kunagado oni devas apliki la artikolon III-312-an. Ĝi ne tuŝas la dispoziciojn fiksitajn en artikolo III-309-a.
(7) În cazul în care un stat membru ar face obiectul unei agresiuni armate pe teritoriul său, celelalte state membre sunt obligate să îi acorde ajutor şi asistenţă prin toate mijloacele de care dispun, în conformitate cu articolul 51 din Carta Organizaţiei Naţiunilor Unite. Aceasta nu aduce atingere caracterului specific al politicii de securitate şi apărare a anumitor state membre.	(7) Okaze de armita atako kontraŭ la teritorio de iu el la membroŝtatoj, la ceteraj membroŝtatoj devas – konforme al la artikolo 51-a de Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj – doni ĉiaspecan disponeblan helpon kaj apogon al tiu ĉi ŝtato. Tio ne tuŝas la individuan karakteron de la sekureca kaj defenda politikoj de la unuopaj membro-ŝtatoj.
Angajamentele şi cooperarea în acest domeniu sunt conforme cu angajamentele asumate în cadrul Organizaţiei Tratatului Atlanticului de Nord, care rămâne pentru statele membre ale acestei organizaţii fundamentul apărării lor colective şi cadrul de punere în aplicare a acesteia.	La devontigoj kaj kunlaboroj surprenitaj sur tiuj ĉi kampoj devas harmonii kun devontigoj alprenitaj en la kadro de la Organizaĵo de la Nord-Atlantika Traktato, kiu ankaŭ plue konsistigas por la partoprenantaj ŝtatoj la bazon de la komuna defendo, kaj restas ties efektiviga forumo.
(8) Parlamentul European este consultat periodic cu privire la principalele aspecte şi la opţiunile fundamentale ale politicii de securitate şi apărare comune. Parlamentul European este ţinut la curent cu evoluţia acesteia.	(8) Oni devas regule konsulti la Eŭropan Parlamenton pri la pli gravaj aspektoj kaj fundamentaj alternativaj eblecoj de la komuna sekureca kaj defenda politiko, kaj oni devas daŭre informi ĝin pri ties formiĝo.
Articolul I-42: Dispoziţii speciale privind spaţiul de libertate, securitate şi justiţie	I-42-a artikolo: Apartaj dispozicioj rilate al areo de libereco, sekureco kaj justo
(1) Uniunea constituie un spaţiu de libertate, securitate şi justiţie:	(1) La Unio estigas areon baziĝantan sur validiĝo de la libereco, sekureco kaj justo pere de la sekvantaj rimedoj:
(a) prin adoptarea de legi şi legi-cadru europene având ca scop, dacă este necesar, apropierea actelor cu putere de lege şi a normelor administrative ale statelor membre în domeniile menţionate în partea III;	a) en okazo se estas necese, alpreno de eŭropa leĝo kaj kadroleĝo, sur kampoj denombritaj en la III-a parto, por proksimigi la leĝajn, dekretajn kaj administraciajn dispoziciojn de la membroŝtatoj;
(b) prin promovarea încrederii reciproce între autorităţile competente ale statelor membre, şi în special pe baza recunoaşterii reciproce a hotărârilor judecătoreşti şi fără caracter judecătoresc;	b) plifortigo de la reciproka konfido inter la koncernaj instancoj de la membroŝtatoj, precipe surbaze de reciproka agnoskado de tribunalaj kaj ekstertribunalaj decidoj;
(c) printr-o cooperare operaţională a autorităţilor competente ale statelor membre, inclusiv a serviciilor de poliţie, a serviciilor de vamă şi a altor servicii specializate în domeniul prevenirii şi depistării infracţiunilor.	c) operacia kunagado inter la agosferon havantaj instancoj de la membroŝtatoj, nome inter la membroŝtataj policoj, doganinstancoj kaj ceteraj, fakaj servoj okupiĝantaj pri prevento kaj malkovro de krimagoj.
(2) Parlamentele naţionale pot participa, în cadrul spaţiului de libertate, securitate şi justiţie, la mecanismele de evaluare prevăzute la articolul III-260. Acestea se implică în controlul politic al Europol şi în evaluarea activităţilor Eurojust, în conformitate cu articolele III-276 şi III-273.	(2) En la kadro de areo de validiĝo de la libereco, sekureco kaj justo, la naciaj parlamentoj rajtas partopreni la takso- procedurojn laŭ la artikolo III-260-a. La naciaj parlamentoj partoprenas – en akordo kun la artikoloj III-276-a aŭ III-273-a – en la politika kontrolo de Europol kaj en la taksado de la agado de Eurojust.
(3) Statele membre dispun de drept de iniţiativă în domeniul cooperării poliţieneşti şi judiciare în materie penală, în conformitate cu articolul III-264.	(3) La membroŝtatoj havas rajton de iniciato konforme al la artikolo III-264-a sur kampo de polica kaj justica kunagado konekse kun la punaferoj.
Articolul I-43: Clauza de solidaritate	I-43-a artikolo: Solidareca klaŭzo
(1) Uniunea şi statele membre acţionează împreună, în spirit de solidaritate, în cazul în care un stat membru face obiectul unui atac terorist, ori al unei catastrofe naturale sau provocate de om. Uniunea mobilizează toate instrumentele de care dispune, inclusiv mijloacele militare puse la dispoziţie de statele membre, pentru:	(1) En okazo se iun membroŝtaton trafas terorisma atako, aŭ se ĝi fariĝas viktimo de naturkatastrofo aŭ katastrofo kaŭzita de homo, la Unio kaj siaj membroŝtatoj agas kolektive, en la spirito de solidareco. La Unio mobilizas ĉiujn disponeblajn rimedojn, inkluzive la armeajn energifontojn disponigitajn fare de la membroŝtatoj, por ke ĝi:
(a) – prevenirea ameninţării teroriste pe teritoriul statelor membre;	a) – preventu la terorisman minacon sur la teritorio de la membroŝtatoj;
– protejarea instituţiilor democratice şi a populaţiei civile de un eventual atac terorist;	– protektu la demokratajn instituciojn kaj la civilan loĝantaron de eventuala terorisma atako;
– acordarea de asistenţă unui stat membru pe teritoriul acestuia, la cererea autorităţilor sale politice, în cazul unui atac terorist;	– okaze de terorisma atako, por iu membroŝtato, je peto de ĝia politika gvidado, donu helpon sur ties teritorio;
(b) acordarea de asistenţă unui stat membru pe teritoriul acestuia, la cererea autorităţilor sale politice, în cazul unei catastrofe naturale sau provocate de om.	b) – okaze de katastrofo kaŭzita de naturo aŭ de homo, por iu membroŝtato, je peto de ĝia politika gvidado, donu helpon sur ties teritorio.
(2) Normele de punere în aplicare a prezentului articol sunt prevăzute la articolul III-329.	(2) La artikolo III-329-a enhavas la detalajn regulojn koncernantajn la efektivigon de tiu ĉi artikolo.

CAPITOLUL III — Cooperarea consolidată	III-a ĉapitro – Firmigita kunagado
Articolul I-44: Cooperarea consolidată	I-44-a artikolo: Firmigita kunagado
(1) Statele membre care doresc să instaureze între ele o cooperare consolidată în cadrul competenţelor neexclusive ale Uniunii pot recurge la instituţiile acesteia şi îşi pot exercita aceste competenţe prin aplicarea dispoziţiilor corespunzătoare ale Constituţiei, în limitele şi în conformitate cu procedurile prevăzute de prezentul articol, precum şi la articolele III-416 - III-423.	(1) Tiuj membroŝtatoj, kiuj deziras krei unu kun la alia firmigitan kunagadon sur kampoj ne apartenantaj al ekskluziva agosfero de la Unio, rajtas uzi la instituciojn de la Unio ene de la limoj de tiu ĉi artikolo kaj de la artikoloj III-416-a – III-423-a kaj en akordo kun la reguloj tie determinitaj, kaj ili rajtas praktiki tiujn ĉi agosferojn aplikante la konvenajn dispoziciojn de la Konstitucio.
Cooperarea consolidată vizează să favorizeze realizarea obiectivelor Uniunii, să apere interesele acesteia şi să consolideze procesul de integrare. Cooperarea este deschisă în orice moment tuturor statelor membre, în conformitate cu articolul III-418.	La firmigita kunagado direktiĝas al antaŭenigo de plenumado de la celoj kaj al defendo de la interesoj de la Unio, kaj al la firmigo de la integriĝa procezo. Tia kunagado kiam ajn estas malfermita por ĉiuj membroŝtatoj en akordo kun la artikolo III-418-a.
(2) Decizia europeană care autorizează o cooperarea consolidată o astfel de moţiune de Consiliu în ultimă instanţă, atunci când acesta stabileşte că obiectivele preconizate prin această cooperare nu pot fi atinse într-un termen rezonabil de Uniune, în ansamblul ei, şi în condiţiile în care cel puţin o treime din statele membre participă la aceasta. Consiliul hotărăşte în conformitate cu procedura prevăzută la articolul III-419.	(2) La Konsilio povas alpreni eŭropan decidon kun rajtigo al firmigita kunagado en ekstrema okazo, se ĝi konstatis ke la celoj de la kunagado ne povas esti atingotaj fare de tuto de la Unio ene de racia limdato, kaj se almenaŭ unu triono de la membroŝtatoj partoprenas ĝin. La Konsilio decidas laŭ la proceduro determinita en la artikolo III-419-a.
(3) Toţi membrii Consiliului pot participa la dezbateri, dar numai membrii Consiliului care reprezintă statele membre participante la o cooperare consolidată participă la vot.	(3) La diskutojn de la Konsilio rajtas partopreni ĉiuj membroŝtatoj, sed la voĉdonadon rajtas partopreni nur tiuj membroj de la Konsilio, kiuj reprezentas la membroŝtatojn de la firmigita kunagado.
Unanimitatea se constituie numai prin voturile reprezentanţilor statelor participante.	Por atingi la unuanimecon oni devas konsideri nur la voĉojn de la reprezentantoj de la partoprenantaj membroŝtatoj.
Majoritatea calificată se defineşte ca fiind egală cu cel puţin 55% din membrii Consiliului reprezentând statele membre participante, care întrunesc cel puţin 65% din populaţia acestor state.	Por atingi la kvalifikitan plimulton estas bezonataj la voĉoj de almenaŭ 55 % de la konsiliaj membroj reprezentantaj la partoprenantajn membroŝtatojn, samtempe reprezentantaj almenaŭ 65 %-n de la loĝantaro de tiuj ĉi membroŝtatoj.
Minoritatea de blocare trebuie să cuprindă cel puţin numărul minim de membri ai Consiliului reprezentând mai mult de 35% din populaţia statelor membre participante, plus un membru, în caz contrar majoritatea calificată se consideră a fi întrunită.	La blokanta malplimulto devas konsisti almenaŭ el membroj de la Konsilio reprezentantaj pli ol 35 %-n de la loĝantaro de la partoprenantaj ŝtatoj plus unu persono; manke de tio oni devas konsideri la kvalifikitan plimulton, kiel atingitan.
Prin derogare de la al treilea şi al patrulea paragraf, în cazul în care Consiliul nu hotărăşte la propunerea Comisiei sau a ministrului afacerilor externe al Uniunii, majoritatea calificată necesară se defineşte ca fiind egală cu cel puţin 72% din membrii Consiliului reprezentând statele membre participante, care întrunesc cel puţin 65% din populaţia acestor state.	Diference de la tria kaj kvara subalineoj, se la Konsilio decidas ne surbaze de propono de la Komisiono aŭ de la ministro de la Unio pri eksteraj aferoj, al la kvalifikita plimulto estas bezonataj la voĉoj de almenaŭ 72 % de la konsiliaj membroj reprezentantaj la partoprenantajn membro-ŝtatojn, samtempe reprezentantaj almenaŭ 65 %-n de la loĝantaro de tiuj ĉi membroŝtatoj.
(4) Actele adoptate în cadrul unei cooperări consolidate sunt obligatorii numai pentru statele membre participante. Acestea nu sunt considerate ca fiind acquis care trebuie acceptat de statele candidate la aderarea la Uniune.	(4) La juraj aktoj alprenitaj en la kadro de la firmigita kunagado devigas nur la partoprenantajn membroŝtatojn. Tiuj ĉi juraj aktoj ne apartenas al la uniaj atingaĵoj aprobendaj fare de landoj intencantaj aliĝi al la Unio.

TITLUL VI: VIAŢA DEMOCRATICĂ A UNIUNII	VI-a TITOLO: LA DEMOKRATA FUNKCIADO DE LA UNIO
Articolul I-45: Principiul egalităţii democratice	I-45-a artikolo: Principo de la demokrata egaleco
În toate activităţile sale, Uniunea respectă principiul egalităţii cetăţenilor săi, care beneficiază de o atenţie egală din partea instituţiilor, organelor, oficiilor şi agenţiilor sale.	La Unio dum ĉiuj siaj aktivecoj respektas la principon de egaleco inter la civitanoj; la institucioj, organoj, oficejoj kaj agentejoj de la Unio dediĉas al ĉiuj civitanoj la saman atenton.
Articolul I-46: Principiul democraţiei reprezentative	I-46-a artikolo: Principo de la reprezenta demokratio
(1) Funcţionarea Uniunii se întemeiază pe principiul democraţiei reprezentative.	(1) La funkciado de la Unio baziĝas sur la reprezenta demokratio.
(2) Cetăţenii sunt reprezentaţi direct, la nivelul Uniunii, în Parlamentul European.	(2) Sur nivelo de la Unio la rekta reprezentado de civitanoj efektiviĝas en la Eŭropa Parlamento.
Statele membre sunt reprezentate în Consiliul European de şefii lor de stat sau de guvern şi în Consiliu de guvernele lor, care la rândul lor răspund în mod democratic fie în faţa parlamentelor naţionale, fie în faţa cetăţenilor lor.	En la Eŭropa Konsilio la reprezentadon de la membroŝtatoj plenumas siaj ŝtat- aŭ registarestroj, kaj en la Konsilio siaj registaroj, kiuj mem havas demokratan respondecon antaŭ siaj, naciaj parlamentoj aŭ civitanoj.
(3) Orice cetăţean are dreptul de a participa la viaţa democratică a Uniunii. Deciziile se iau în mod cât mai deschis şi la un nivel cât mai apropiat posibil de cetăţean.	(3) Ĉiu civitano havas rajton partopreni en la demokrata vivo de la Unio. Oni devas fari la decidojn kiel eble plej publike kaj sur nivelo kiel eble plej proksima al la civitanoj.
(4) Partidele politice la nivel european contribuie la formarea conştiinţei politice europene şi la exprimarea voinţei cetăţenilor Uniunii.	(4) La eŭropa-nivelaj politikaj partioj kontribuas al elformigo de la eŭropa politika konscio kaj al deklaro de volo de la uniaj civitanoj.
Articolul I-47: Principiul democraţiei participative	I-47-a artikolo: Principo de la partoprena demokratio
(1) Instituţiile acordă cetăţenilor şi asociaţiilor reprezentative, prin mijloace corespunzătoare, posibilitatea de a-şi face cunoscute opiniile şi de a face schimb de opinii în mod public, în toate domeniile de acţiune ale Uniunii.	(1) La institucioj per konvenaj rimedoj garantias, ke la civitanoj kaj intereso-reprezentaj organizoj povu esprimi opinion pri iu ajn aktiveco de la Unio, kaj povu publike diskuti pri tiuj aktivecoj.
(2) Instituţiile Uniunii menţin un dialog deschis, transparent şi constant cu asociaţiile reprezentative şi cu societatea civilă.	(2) La institucioj de la Unio vivtenas malfermitan, travideblan kaj sisteman dialogon kun la intereso-reprezentaj organizoj kaj kun la civila socio.
(3) În vederea asigurării coerenţei şi transparenţei acţiunilor Uniunii, Comisia procedează la ample consultări ale părţilor interesate.	(3) La Komisiono tenas vastajn, anticipajn konsultadojn kun la koncernaj partneroj, por garantii la koherecon kaj travideblecon de agoj de la Unio.
(4) La iniţiativa a cel puţin un milion de cetăţeni ai Uniunii, resortisanţi ai unui număr semnificativ de state membre, Comisia poate fi invitată să prezinte, în limitele atribuţiilor sale, o propunere corespunzătoare în materii în care aceşti cetăţeni consideră că este necesar un act juridic al Uniunii, în vederea punerii în aplicare a Constituţiei. Prin legi europene se stabilesc dispoziţiile referitoare la procedurile şi condiţiile necesare pentru prezentarea unei astfel de iniţiative cetăţeneşti, inclusiv numărul minim de state membre din care astfel de cetăţeni trebuie să provină.	(4) Almenaŭ unu miliono da uniaj civitanoj, kiuj samtempe estas ŝtatanoj el signifa nombro de membroŝtatoj, povas iniciati, ke la Komisiono – ene de sia agosfero – prezentu konvenan proponon en tiuj aferoj, en kiuj laŭ la konsidero de la civitanoj al efektivigo de la Konstitucio oni devas alpreni unian juran akton. Oni devas fiksi en eŭropa leĝo la dispoziciojn koncernantajn la procedurojn kaj kondiĉojn aplikendajn okaze de ĉi tiu civitana iniciato, inkluzive ankaŭ tion, ke la iniciato devas deveni de civitanoj de minimume kiom da membroŝtatoj.
Articolul I-48: Partenerii sociali şi dialogul social autonom	I-48-a artikolo: La sociaj partneroj kaj la aŭtonoma socia dialogo
Uniunea recunoaşte şi promovează rolul partenerilor sociali la nivelul său, ţinând seama de diversitatea sistemelor naţionale. Aceasta facilitează dialogul dintre aceştia, respectându-le autonomia.	La Unio konsiderante la diversecon de unuopaj naciaj sistemoj agnoskas kaj subtenas la unia-nivelan taskosurprenon de la sociaj partneroj; kaj respektante ilian sendependecon antaŭenigas la dialogon inter la sociaj partneroj.
Reuniunea socială tripartită la nivel înalt pentru creşterea şi ocuparea forţei de muncă contribuie la dialogul social.	La trilatera socia pintokunveno pri la kresko kaj dungado kontribuas al daŭrigo de socia dialogo.
Articolul I-49: Ombudsmanul European	I-49-a artikolo: La eŭropa mediaciisto
Ombudsmanul European, ales de Parlamentul European, primeşte plângerile cu privire la cazurile de administrare defectuoasă în activitatea instituţiilor, organelor, oficiilor sau agenţiilor Uniunii, în condiţiile prevăzute de Constituţie. Acesta investighează aceste plângeri şi întocmeşte un raport cu privire la acestea. Ombudsmanul European îşi exercită funcţiile în deplină independenţă.	La mediaciisto – elektita fare de la Eŭropa Parlamento ĉe kondiĉoj difinitaj en la Konstitucio – transprenas la plendojn koncerne la oficajn misuzojn okazantajn dum la aktiveco de la uniaj institucioj, organoj, oficejoj kaj agentejoj. Li/ŝi enketas pri la plendoj kaj pretigas raporton pri la rezultoj. Dum plenumo de siaj taskoj la mediaciisto estas absolute sendependa.
Articolul I-50: Transparenţa lucrărilor instituţiilor, organelor, oficiilor şi agenţiilor Uniunii	I-50-a artikolo: La travidebleco de laborprocezo de la uniaj institucioj, organoj, oficejoj kaj agentejoj
(1) În scopul promovării unei bune guvernări şi asigurării participării societăţii civile, instituţiile, organele, oficiile şi agenţiile Uniunii acţionează respectând în cel mai înalt grad principiul transparenţei.	(1) Por antaŭenigi la bonan regadon kaj certigi la partoprenon de la civila socio, la institucioj, organoj, oficejoj kaj agentejoj de la Unio dum siaj laboroj agas respektante la principon de malfermiteco kiel eble plej komplete.
(2) Parlamentul European, ca şi Consiliul, se întruneşte în şedinţe publice în cazul în care dezbat şi votează un proiect de act legislativ.	(2) La kunsidoj de la Eŭropa Parlamento estas publikaj; kaj ankaŭ la kunsidoj de la Konsilio estas publikaj, kiam oni diskutas aŭ voĉdonas pri propono celanta al leĝdona akto.
(3) Orice cetăţean al Uniunii sau orice persoană fizică sau juridică având reşedinţa sau sediul social într-un stat membru dispune, în condiţiile prevăzute de partea III, de dreptul de acces la documentele instituţiilor, organelor, oficiilor şi agenţiilor Uniunii, indiferent de suportul pe care se află aceste documente.	(3) Konforme al la kondiĉoj difinitaj en la parto III-a, iu ajn unia civitano kaj iu ajn natura aŭ jura persono havanta loĝlokon, aŭ rezidejon laŭ estiga dokumento en iu membroŝtato, rajtas atingi la dokumentojn de institucioj, organoj, oficejoj kaj agentejoj de la Unio, sendepende de ilia apera formo.
Prin legi europene se stabilesc principiile generale şi limitele care, din raţiuni de interes public sau privat, reglementează exercitarea dreptului de acces la astfel de documente.	La ĝeneralaj principoj de rajto pri atingo de tiuj ĉi dokumentoj kaj la reguloj determinantaj ties limigojn baziĝantajn sur komunaj aŭ privataj interesoj estas difinitaj en eŭropa leĝo.
(4) Fiecare instituţie, organ, oficiu sau agenţie stabileşte prin propriul regulament de procedură dispoziţii speciale privind accesul la documentele sale, în conformitate cu legile europene menţionate la alineatul (3).	(4) Konforme al la eŭropa leĝo menciita en la alineo (3) ĉiu institucio, organo, oficejo kaj agentejo fiksas en sia statuto la specialajn dispoziciojn koncerne la atingon de siaj dokumentoj.
Articolul I-51: Protecţia datelor cu caracter personal	I-51-a artikolo: La defendo de la personaj donitaĵoj
(1) Orice persoană are dreptul la protecţia datelor cu caracter personal care o privesc.	(1) Ĉiu havas rajton pri protekto de personaj donitaĵoj lin/ŝin koncernantaj.
(2) Prin legi sau legi-cadru europene se stabilesc normele privind protecţia persoanelor fizice, referitoare la prelucrarea datelor cu caracter personal de către instituţiile, organele, oficiile şi agenţiile Uniunii, precum şi de către statele membre, în exercitarea activităţilor privind domeniul de aplicare a dreptului Uniunii, precum şi normele privind libera circulaţie a acestor date. Respectarea acestor norme se supune controlului unor autorităţi independente.	(2) Eŭropa leĝo aŭ kadroleĝo fiksas la regulojn koncerne la protekton de la naturaj personoj dum la datummanipulado de la personaj donitaĵoj fare de la uniaj institucioj, organoj, oficejoj kaj agentejoj, kaj fare de la membroŝtatoj dum siaj agadoj apartenantaj al aplikokampo de la unia juro, tiel same la regulojn rilate al libera fluo de ĉi tiuj donitaĵoj. Sendependaj instancoj kontrolas la respekton de tiuj ĉi reguloj.
Articolul I-52: Statutul bisericilor şi al organizaţiilor neconfesionale	I-52-a artikolo: La jura statuso de la eklezioj kaj filozofiaj, nereligiaj organizoj
(1) Uniunea respectă şi nu aduce atingere statutului de care beneficiază, în temeiul dreptului intern, bisericile şi asociaţiile sau comunităţile religioase din statele membre.	(1) La Unio respektas kaj ne ofendas la juran statuson de la eklezioj kaj religiaj organizoj aŭ kolektivoj, kiun ili havas laŭ la nacia juro en la membroŝtatoj.
(2) Uniunea respectă, de asemenea, statutul de care beneficiază, în temeiul dreptului intern, organizaţiile filosofice şi neconfesionale.	(2) La Unio tiel same respektas la juran statuson de la filozofiaj, nereligiaj organizoj, laŭ la nacia juro.
(3) Recunoscându-le identitatea şi contribuţia specifică, Uniunea menţine un dialog deschis, transparent şi constant cu aceste biserici şi organizaţii.	(3) Rekonante iliajn identecon kaj specialan kontribuon, la Unio vivtenas rektan, travideblan kaj sisteman dialogon kun tiuj ĉi eklezioj kaj organizoj.

TITLUL VII: FINANŢELE UNIUNII	VII-a TITOLO: LA FINANCOJ DE LA UNIO
Articolul I-53: Principiile bugetare şi financiare	I-53-a artikolo: Buĝetaj kaj financaj principoj
(1) Toate veniturile şi cheltuielile Uniunii trebuie să facă obiectul unor previziuni pentru fiecare exerciţiu financiar şi trebuie să fie înscrise în buget, în conformitate cu partea III.	(1) Konforme al la dispozicioj fiksitaj en la parto III-a oni devas antaŭplani kaj indiki en la unia buĝeto ĉiujn enspezajn kaj elspezajn artikolojn de la Unio, rilate al apartaj financaj jaroj.
(2) Bugetul trebuie să fie echilibrat în ceea ce priveşte veniturile şi cheltuielile.	(2) La enspezoj kaj elspezoj de la buĝeto devas ekvilibri.
(3) Cheltuielile înscrise în buget sunt autorizate pe durata exerciţiului financiar anual, în conformitate cu legea europeană prevăzută la articolul III-412.	(3) Oni devas aprobi la elspezojn indikitajn en la buĝeto por unu financa jaro, konforme al la eŭropa leĝo menciita en la artikolo III-412-a.
(4) Execuţia cheltuielilor înscrise în buget necesită adoptarea în prealabil a unui act obligatoriu din punct de vedere juridic al Uniunii, care conferă un temei juridic acţiunii Uniunii şi execuţiei cheltuielii corespunzătoare, în conformitate cu legea europeană menţionată în articolul III-412, cu excepţia cazurilor prevăzute de această lege.	(4) La antaŭkondiĉo de efektivigo de la elspezoj indikitaj en la buĝeto estas la alpreno de unia jura akto kun deviga forto, konforme al la eŭropa leĝo menciita en la artikolo III-412-a, kiu certigas juran bazon por la ago de la Unio kaj al plenumo de la elspezoj interrilataj, escepte de la kazoj difinitaj en la menciita eŭropa leĝo.
(5) În vederea asigurării disciplinei bugetare, Uniunea nu adoptă acte care ar putea avea implicaţii importante asupra bugetului fără a oferi garanţia că cheltuielile care decurg din aceste acte pot fi finanţate în limita resurselor proprii ale Uniunii şi cu respectarea cadrului financiar multianual prevăzut la articolul I-55.	(5) Por certigi la buĝetan disciplinon, se iu jura akto povas havi signifan efikon al la buĝeto, la Unio ne rajtas ĝin alpreni, ĝis kiam oni certigas, ke la elspezoj devenantaj el tiu ĉi jura akto estas financeblaj ene de la limoj de propraj fontoj de la Unio, kaj ĉe respekto de la plurjara financa kadro menciita en la artikolo I-55-a.
(6) Bugetul Uniunii se execută în conformitate cu principiul bunei gestiuni financiare. Statele membre şi Uniunea cooperează pentru a face posibilă utilizarea alocărilor înscrise în buget, în conformitate cu acest principiu.	(6) Oni devas efektivigi la buĝeton respektante la principojn de la efika kaj rezulta financa mastrumado. La membro-ŝtatoj kaj la Unio kunlaboras por certigi la utiligon de la buĝetaj antaŭplanoj konforme al tiu ĉi baza principo.
(7) Uniunea şi statele membre, în conformitate cu articolul III-415, combat frauda şi orice altă activitate ilegală care aduce atingere intereselor financiare ale Uniunii.	(7) La Unio kaj la membroŝtatoj konforme al dispozicioj de la artikolo III-415-a batalas kontraŭ la fraŭdo kaj ĉiuj aliaj kontraŭjuraj agadoj ofendantaj la financajn interesojn de la Unio.
Articolul I-54: Resursele proprii ale Uniunii	I-54-a artikolo: La propraj fontoj de la Unio
(1) Uniunea îşi asigură mijloacele necesare pentru atingerea obiectivelor sale şi pentru înfăptuirea politicilor sale.	(1) La Unio prizorgas la necesajn rimedojn por atingi siajn celojn kaj efektivigi siajn politikojn.
(2) Bugetul Uniunii este finanţat în întregime din resurse proprii, fără a aduce atingere altor venituri.	(2) Ne tuŝante la ceterajn enspezojn, oni devas financi la buĝeton de la Unio plenmezure el propraj fontoj.
(3) Prin lege europeană a Consiliului se stabilesc dispoziţiile aplicabile sistemului de resurse proprii Uniunii. în acest cadru, se pot stabili categorii de resurse noi sau se poate abroga o categorie existentă. Consiliul hotărăşte în unanimitate, după consultarea Parlamentului European. Această lege intră în vigoare numai după aprobarea de către statele membre, în conformitate cu normele lor constituţionale.	(3) Eŭropa leĝo alprenita fare de la Konsilio determinas la dispoziciojn koncerne la sistemon de la propraj fontoj de la Unio. Ĉi-rilate la eŭropa leĝo povas krei novajn aŭ povas nuligi certajn, ekzistantajn fontotipojn. Konsultinte la Eŭropan Parlamenton la Konsilio decidas unuanime. Tiu ĉi eŭropa leĝo ekvalidiĝas nur post la aprobo fare de la membroŝtatoj, konforme al siaj propraj, laŭkonstituciaj postuloj.
(4) Prin lege europeană a Consiliului se stabilesc măsurile de punere în aplicare a sistemului de resurse ale Uniunii, în măsura în care legea europeană adoptată în temeiul alineatului (3) prevede acest lucru. Consiliul hotărăşte după aprobarea Parlamentului European.	(4) Eŭropa leĝo alprenita fare de la Konsilio determinas la plenumajn disponojn koncerne la sistemon de propraj fontoj de la Unio, se la eŭropa leĝo alprenita surbaze de la alineo (3) dispozicias tiel. La Konsilio decidas post konsento de la Eŭropa Parlamento.
Articolul I-55: Cadrul financiar multianual	I-55-a artikolo: La plurjara financa kadro
(1) Cadrul financiar multianual vizează asigurarea evoluţiei ordonate a cheltuielilor Uniunii în limita resurselor proprii. Acesta stabileşte valorile plafoanelor anuale ale alocărilor pentru angajamente pe categorii de cheltuieli, în conformitate cu articolul III-402.	(1) La plurjara financa kadro certigas, ke la elspezoj de la Unio formiĝu ordigite, inter la limoj de la propraj fontoj. La plurjara financa kadro difinas – konforme al la artikolo III-402-a – laŭ elspezaj kategorioj la supran limon de jaraj sindevontigaj antaŭplanoj.
(2) Prin lege europeană a Consiliului se stabileşte cadrul financiar multianual. Consiliul hotărăşte după aprobarea Parlamentului European, care se pronunţă cu majoritatea membrilor care îl compun.	(2) Eŭropa leĝo unuanime alprenita fare de la Konsilio determinas la plurjaran financan kadron. La Konsilio decidas unuanime, post interkonsento de la Eŭropa Parlamento aprobita fare de plimulto de siaj membroj.
(3) Bugetul anual al Uniunii respectă cadrul financiar multianual.	(3) La jara buĝeto de la Unio devas esti en akordo kun la plurjara financa kadro.
(4) Consiliul European poate adopta, în unanimitate, o decizie europeană care autorizează Consiliul să hotărască cu majoritate calificată în cazul în care adoptă legea europeană a Consiliului menţionată în alineatul (2).	(4) La Eŭropa Konsilio povas rajtigi la Konsilion per unuanime alprenita, eŭropa decido, ke ĝi decidu per kvalifikita plimulto da voĉoj pri la alpreno de la eŭropa leĝo menciita en alineo (2).
Articolul I-56: Bugetul Uniunii	I-56-a artikolo: La buĝeto de la Unio
Bugetul anual al Uniunii se stabileşte prin lege europeană, în conformitate cu articolul III-404.	La jaran buĝeton de la Unio determinas eŭropa leĝo alprenita konforme al la reguloj fiksitaj en artikolo III-404-a.

TITLUL VIII: UNIUNEA ŞI VECINII SĂI	VIII-a TITOLO: LA UNIO KAJ ĜIAJ NAJBARAJ LANDOJ
Articolul I-57: Uniunea şi vecinii săi	I-57-a artikolo: La Unio kaj ĝiaj najbaraj landoj
(1) Uniunea dezvoltă relaţii privilegiate cu ţările învecinate, în vederea stabilirii unui spaţiu de prosperitate şi de bună vecinătate, întemeiat pe valorile Uniunii şi caracterizat prin relaţii strânse şi paşnice, bazate pe cooperare.	(1) La Unio estigas specialajn rilatojn kun siaj najbaraj landoj por krei tian areon de prospero kaj bona najbareco, kiu baziĝas sur valoroj de la Unio, kaj kiun karakterizas striktaj kaj pacaj interrilatoj de kunagado.
(2) În sensul alineatului (1), Uniunea poate încheia acorduri speciale cu ţările în cauză. Aceste acorduri pot include drepturi şi obligaţii reciproce, precum şi posibilitatea de a desfăşura acţiuni în comun. Punerea lor în aplicare face obiectul unei concertări periodice.	(2) Por la celoj menciitaj en alineo (1) la Unio povas krei apartajn interkonsentojn kun la koncernaj landoj. Tiuj ĉi interkonsentoj povas difini reciprokajn rajtojn kaj devontigojn, kaj povas dispozicii pri ebleco de komunaj agoj. Oni devas sisteme akordigi la plenumon de ĉi tiuj interkonsentoj.

TITLUL IX: APARTENENŢA LA UNIUNE	IX-a TITOLO: LA UNIA MEMBRECO
Articolul I-58: Criterii de eligibilitate şi procedura de aderare la Uniune	I-58-a artikolo: La kondiĉoj de aliĝo al la Unio kaj ties proceduro
(1) Uniunea este deschisă tuturor statelor europene care respectă valorile prevăzute la articolul I-2 şi care se angajează să le promoveze în comun.	(1) La Unio estas malfermita antaŭ ĉiuj eŭropaj ŝtatoj, kiuj respektas la valorojn menciitajn en la artikolo I-2-a kaj estas engaĝiĝintaj al ilia komuna validigo.
(2) Orice stat european care doreşte să devină membru al Uniunii adresează o cerere Consiliului. Parlamentul European şi parlamentele naţionale sunt informate cu privire la această cerere. Consiliul hotărăşte în unanimitate, după consultarea Comisiei şi după aprobarea Parlamentului European, care se pronunţă cu majoritatea membrilor care îl compun. Condiţiile şi aranjamentele referitoare la admitere fac obiectul unui acord între statele membre şi statul candidat. Acest acord se supune ratificării de către toate statele contractante, în conformitate cu normele lor constituţionale.	(2) Iu ajn eŭropa ŝtato, kiu intencas fariĝi membro de la Unio, povas sin turni per ĉi-koncerna petskribo al la Konsilio. Pri la petskribo devas esti informitaj la Eŭropa Parlamento kaj la naciaj parlamentoj. La Konsilio – konsultinte la Komisionon kaj post konsento de la Eŭropa Parlamento alprenita fare de plimulto de siaj membroj – unuanime decidas. La kondiĉojn kaj detalajn regulojn de la membriĝo ordigas la pakto inter la membroŝtatoj kaj la kandidatŝtato. Tiu ĉi pakto devas esti ratifita de ĉiuj traktantaj ŝtatoj, laŭ siaj konstituciaj postuloj.
Articolul I-59: Suspendarea anumitor drepturi ce decurg din apartenenţa la Uniune	I-59-a artikolo: La suspendo de certaj uniaj membrecaj rajtoj
(1) La iniţiativa motivată a unei treimi din statele membre, la iniţiativa motivată a Parlamentului European sau la propunerea Comisiei, Consiliul poate adopta o decizie europeană prin care constată că există un risc clar de încălcare gravă din partea unui stat membru a valorilor menţionate în articolul I-2. Consiliul hotărăşte cu o majoritate de patru cincimi din membrii săi, după aprobarea Parlamentului European.	(1) Surbaze de konvene motivita propono de unu triono de la membroŝtatoj aŭ de konvene motivita iniciato de la Eŭropa Parlamento aŭ de propono de la Komisiono, la Konsilio povas konstati en eŭropa decido, ke ekzistas unusenca danĝero, ke iu membroŝtato grave ofendas la valorojn menciitajn en la artikolo I-2-a. La Konsilio decidas – post konsento de la Eŭropa Parlamento – per kvar kvinona plimulto de siaj membroj.
Înainte de a proceda la această constatare, Consiliul audiază statul membru în cauză şi îi poate adresa recomandări, hotărând în conformitate cu aceeaşi procedură.	Antaŭ ol konstati tion, la Konsilio aŭskultas la koncernan membroŝtaton, kaj por ĝi – konforme al la sama proceduro – rajtas fari proponojn.
Consiliul verifică periodic dacă motivele care au condus la o astfel de constatare rămân valabile.	La Konsilio sisteme kontrolas, ĉu tiuj kialoj plu ekzistas, surbaze de kiuj estis farita tia konstato.
(2) Consiliul European, la iniţiativa unei treimi din statele membre sau la propunerea Comisiei, poate adopta o decizie europeană care constată existenţa unei încălcări grave şi persistente din partea unui stat membru a valorilor prevăzute la articolul I-2, după ce statul membru respectiv a fost invitat să îşi prezinte toate observaţiile în materie. Consiliul European hotărăşte în unanimitate, după aprobarea Parlamentului European.	(2) La Eŭropa Konsilio petinte la koncernan ŝtaton prezenti siajn rimarkojn – surbaze de iniciato de unu triono de la membroŝtatoj aŭ de propono de la Komisiono – povas konstati en eŭropa decido, ke la membroŝtato grave kaj daŭre ofendas la valorojn menciitajn en la artikolo I-2-a. La Eŭropa Konsilio post konsento de la Eŭropa Parlamento decidas unuanime.
(3) O dată efectuată constatarea prevăzută la alineatul (2), Consiliul, hotărând cu majoritate calificată, poate adopta o decizie europeană care să îi suspende statului membru în cauză anumite drepturi care rezultă din aplicarea Constituţiei, inclusiv dreptul de vot al membrului Consiliului care reprezintă acest stat. Consiliul ţine seama de eventualele consecinţe ale unei astfel de suspendări asupra drepturilor şi obligaţiilor persoanelor fizice şi juridice.	(3) Okaze de la konstato laŭ la alineo (2) la Konsilio en eŭropa decido alprenita per kvalifikita plimulto povas suspendi certajn rajtojn de la koncerna membroŝtato devenantajn el apliko de la Konstitucio, inter ili la voĉdonrajton de la reprezentanto de tiu ĉi membroŝtato en la Konsilio. Ĉi-kaze la Konsilio konsideras la eblajn konsekvencojn de tia suspendo tuŝantajn la rajtojn kaj devojn de la naturaj kaj juraj personoj.
În oricare dintre situaţii, acest stat membru rămâne supus obligaţiilor care îi revin în temeiul Constituţiei.	La konstituciaj devontigoj de la koncerna ŝtato en ĉiu okazo ankaŭ plu devigas tiun ĉi ŝtaton.
(4) Consiliul, hotărând cu majoritate calificată, poate adopta o decizie europeană de modificare sau de abrogare a măsurilor pe care le-a adoptat în baza alineatului (3), pentru a răspunde schimbărilor de situaţie care l-au determinat să impună aceste măsuri.	(4) La Konsilio povas krei per kvalifikita plimulto eŭropan decidon pri ŝanĝo aŭ retiro de la disponoj alprenitaj surbaze de la alineo (3), se ŝanĝiĝis la cirkonstancoj kondukantaj al ilia preskribo.
(5) În sensul prezentului articol, membrul Consiliului European sau al Consiliului care reprezintă statul membru în cauză nu participă la vot, iar statul membru în cauză nu se ia în considerare în calcularea treimii sau a patru cincimi din statele membre prevăzute la alineatele (1) şi (2). Abţinerea membrilor prezenţi sau reprezentaţi nu împiedică adoptarea deciziilor europene menţionate în alineatul (2).	(5) Aplikante tiun ĉi artikolon la membro de la Eŭropa Konsilio aŭ de la Konsilio reprezentanta la koncernan membroŝtaton ne partoprenas la voĉdonon, oni ne povas konsideri la koncernan membroŝtaton ĉe kalkulo de triono, aŭ de kvar kvinonoj de la membroŝtatoj laŭ alineoj (1) aŭ (2). La sindeteno de la persone ĉeestantaj aŭ reprezentitaj membroj ne estas obstaklo de alpreno de eŭropaj decidoj menciitaj en la alineo (2).
Pentru adoptarea deciziilor europene menţionate în alineatele (3) şi (4), majoritatea calificată se defineşte ca fiind egală cu cel puţin 72% din membrii Consiliului, reprezentând statele membre participante, care întrunesc cel puţin 65% din populaţia acestor state.	Ĉe alpreno de eŭropaj decidoj menciitaj en alineoj (3) kaj (4) por la kvalifikita plimulto estas bezonataj 72 % de voĉoj de konsilianoj reprezentantaj la membroŝtatojn partoprenantajn la voĉdonon kaj samtempe reprezentantaj almenaŭ 65 %-n de la loĝantaro de tiuj ĉi ŝtatoj.
În cazul în care, ca urmare a unei decizii de suspendare a drepturilor de vot adoptate în conformitate cu alineatul (3), Consiliul hotărăşte cu majoritate calificată, pe baza uneia din dispoziţiile Constituţiei, această majoritate calificată se defineşte la fel ca în al doilea paragraf sau, în cazul în care Consiliul acţionează la propunerea Comisiei sau a ministrului afacerilor externe al Uniunii, ca fiind egală cu cel puţin 55% din membrii Consiliului, reprezentând statele membre participante, care întrunesc cel puţin 65% din populaţia acestor state. în acest ultim caz, minoritatea de blocare trebuie să cuprindă cel puţin numărul minim de membri ai Consiliului, reprezentând cel puţin 35% din populaţia statelor membre participante, plus un membru, în caz contrar majoritatea calificată se consideră a fi întrunită.	Se sekve de alpreno de la decido pri suspendo de voĉdonrajto laŭ alineo (3) la Konsilio decidas per kvalifikita plimulto surbaze de iu dispozicio de la Konstitucio, la difino de la kvalifikita plimulto egalas al tio fiksita en la dua subalineo, aŭ se la Konsilio decidas laŭ propono de la Komisiono aŭ de ministro de la Unio pri eksteraj aferoj, por la kvalifikita plimulto estas bezonataj almenaŭ 55 % de la voĉoj de la konsilianoj reprezentantaj la membroŝtatojn partoprenantajn la voĉdonon kaj samtempe reprezentantaj almenaŭ 65 %-n de la loĝantaro de tiuj ĉi ŝtatoj. En la lasta okazo la blokanta malplimulto devas konsisti el membroj de la Konsilio reprezentantaj pli ol 35 %-n de loĝantaro de la membroŝtatoj partoprenantaj la voĉdonon plus unu membro; manke de tio oni devas konstati kvalifikitan plimulton.
(6) În sensul prezentului articol, Parlamentul European hotărăşte cu o majoritate de două treimi din voturile exprimate, reprezentând majoritatea membrilor care îl compun.	(6) Ĉe apliko de tiu ĉi artikolo la Eŭropa Parlamento decidas per du triona plimulto de la donitaj voĉoj samtempe reprezentantaj la plimulton de siaj membroj.
Articolul I-60: Retragerea voluntară din Uniune	I-60-a artikolo: Memvola eksiĝo el la Unio
(1) Orice stat membru poate hotărî, în conformitate cu normele sale constituţionale, să se retragă din Uniune.	(1) Konforme al siaj konstituciaj postuloj iu ajn membroŝtato rajtas decidi, ke ĝi eksiĝas el la Eŭropa Unio.
(2) Statul membru care hotărăşte să se retragă notifică intenţia sa Consiliului. în lumina orientărilor Consiliului European, Uniunea negociază şi încheie cu acest stat un acord de stabilire a aranjamentele referitoare la retragere, ţinând seama de cadrul viitoarelor sale relaţii cu Uniunea. Acest acord se negociază în conformitate cu articolul III-325 alineatul (3). Acesta se încheie în numele Uniunii de către Consiliu, care hotărăşte cu majoritate calificată, după obţinerea aprobării Parlamentului European.	(2) La membroŝtato decidanta eksiĝi deklaras sian intencon al la Eŭropa Konsilio. Surbaze de la gvidlinioj donitaj de la Eŭropa Konsilio, kun tiu ĉi ŝtato la Unio daŭrigas traktadojn kaj faras interkonsenton, en kiu ili determinas la detalajn regulojn de la eksiĝo de la koncerna ŝtato konsidere ĝiajn estontajn rilatojn al la Unio. Ĉi tiun interkonsenton oni devas pritrakti konvene al la alineo (3) de la artikolo III-325-a. La interkonsenton ligas la Konsilio nome de la Unio, procedurante per kvalifikita plimulto kaj post konsento de la Eŭropa Parlamento.
(3) Constituţia îşi încetează efectele asupra statului în cauză de la data intrării în vigoare a acordului de retragere sau, în absenţa unui astfel de acord, după doi ani de la notificarea prevăzută la alineatul (2), în afara cazului în care Consiliul European, în acord cu statul membru în cauză, hotărăşte în unanimitate să proroge acest termen.	(3) Ekde la validiĝo de la interkonsento pri la eksiĝo, aŭ manke de tio du jarojn post la deklaro menciita en la alineo (2) tiu ĉi Konstitucio ne estas plu aplikebla al la koncerna ŝtato, escepte se la Eŭropa Konsilio interkonsente kun la koncerna membroŝtato unuanime decidas pri la plilongigo de tiu ĉi limdato.
(4) În sensul alineatelor (2) şi (3), membrul Consiliului European şi al Consiliului care reprezintă statul membru care se retrage nu participă la dezbaterile şi la adoptarea deciziilor europene ale Consiliului European şi ale Consiliului care îl privesc.	(4) En apliko de alineoj (2) kaj (3) la membro de la Eŭropa Konsilio aŭ de la Konsilio reprezentanta la eksiĝantan membroŝtaton ne partoprenas la diskutojn de la Eŭropa Konsilio aŭ de la Konsilio kaj la kreadon de la eŭropaj decidoj koncernantaj tiun ĉi ŝtaton.
Majoritatea calificată se defineşte ca fiind egală cu cel puţin 72% din membrii Consiliului reprezentând statele membre participante, care întrunesc cel puţin 65% din populaţia acestor state.	Por la kvalifikita plimulto estas bezonataj almenaŭ 72 % de voĉoj de konsilianoj reprezentantaj la membroŝtatojn partoprenantajn la voĉdonon kaj samtempe reprezentantaj almenaŭ 65 %-n de la loĝantaro de tiuj ĉi ŝtatoj.
(5) În cazul în care statul care s-a retras din Uniune depune o nouă cerere de aderare, această cerere se supune procedurii prevăzute la articolul I-58.	(5) Se tiu ŝtato, kiu pli frue eksiĝis el la Unio, poste denove petas sian membriĝon, al la petskribo oni devas apliki la proceduron difinitan en la artikolo I-58-a.

PARTEA II: CARTA DREPTURILOR FUNDAMENTALE A UNIUNII	II-a PARTO: ĈARTO DE FUNDAMENTAJ RAJTOJ DE LA UNIO
PREAMBUL	PREAMBLO
Popoarele Europei, stabilind între ele o uniune tot mai strânsă, au hotărât să împărtăşească un viitor paşnic întemeiat pe valori comune.	La popoloj de Eŭropo, kreante ĉiam pli proksiman unuiĝon inter si, decidis interdividi pacan estontecon surbaze de komunaj valoroj.
Conştientă de patrimoniul său spiritual şi moral, Uniunea este întemeiată pe valorile indivizibile şi universale ale demnităţii umane, libertăţii, egalităţii şi solidarităţii; aceasta se întemeiază pe principiile democraţiei şi statului de drept. Uniunea situează persoana în centrul acţiunii sale, instituind cetăţenia Uniunii şi creând un spaţiu de libertate, securitate şi justiţie.	Konscie pri sia spirita kaj morala heredaĵo, la Unio baziĝas sur la nedisigeblaj, universalaj valoroj de la homa digno, libereco, egaleco kaj solidareco, ĝi apogas sin sur la principoj de la demokratio kaj konstitucia ŝtateco. Ĝi starigas la individuon en la centron de siaj agadoj, estigante la unian civitanecon kaj kreante areon de la libereco, sekureco kaj justo.
Uniunea contribuie la păstrarea şi la dezvoltarea acestor valori comune, respectând diversitatea culturilor şi tradiţiilor popoarelor Europei, precum şi identitatea naţională a statelor membre şi organizarea autorităţilor lor publice la nivel naţional, regional şi local; Uniunea caută să promoveze o dezvoltare echilibrată şi durabilă şi asigură libera circulaţie a persoanelor, serviciilor, mărfurilor şi capitalurilor, precum şi libertatea de stabilire.	La Unio kontribuas al la konservado kaj pluevoluigo de ĉi tiuj komunaj valoroj samtempe respektante la diversecon de kulturoj kaj tradicioj de la eŭropaj popoloj, la naciajn identecojn de la membroŝtatoj kaj la organizon de iliaj publikaj aŭtoritatoj je naciaj, regionaj kaj lokaj niveloj; ĝi celas antaŭenigi ekvilibrigitan kaj daŭrigeblan disvolvon kaj ebligas la liberan moviĝon de personoj, varoj, servoj kaj kapitalo, kaj la liberecon de ekloĝo.
În acest scop, este necesară consolidarea protecţiei drepturilor fundamentale, făcându-le mai vizibile prin Cartă, în spiritul evoluţiei societăţii, a progresului social şi a dezvoltărilor ştiinţifice şi tehnologice.	Tiucele estas necese plifortigi kaj deklari en Ĉarto la fundamentajn rajtojn en la lumo de la sociaj ŝanĝoj, socia progreso kaj de la scienca kaj teknologia evoluo.
Prezenta Cartă reafirmă, cu respectarea competenţelor şi sarcinilor Uniunii, precum şi a principiului subsidiarităţii, drepturile care rezultă în principal din tradiţiile constituţionale şi din obligaţiile internaţionale comune statelor membre, din Convenţia europeană pentru apărarea drepturilor omului şi a libertăţilor fundamentale, din Cartele sociale adoptate de Uniune şi de către Consiliul Europei, precum şi din jurisprudenţa Curţii de Justiţie a Uniunii Europene şi a Curţii Europene a Drepturilor Omului. în acest context, Carta va fi interpretată de către instanţele judecătoreşti ale Uniunii şi ale statelor membre, acordând atenţia cuvenită explicaţiilor redactate sub autoritatea prezidiului Convenţiei care a elaborat Carta şi actualizate sub răspunderea prezidiului Convenţiei Europene.	Ĉi tiu Ĉarto konfirmas, kun konvena atento al agosferoj kaj taskoj de la Unio kaj al la principo de la subsidiareco tiujn rajtojn, kiuj sekvas precipe el la komunaj konstituciaj tradicioj kaj internaciaj devontigoj de la membroŝtatoj, el la eŭropa konvencio pri la defendo de homaj rajtoj kaj fundamentaj liberecoj, el la socialaj ĉartoj alprenitaj fare de la Unio kaj la Konsilio de Eŭropo, krome el la kazojuro de Kortumo de la Unio kaj de la Eŭropa Kortumo de Homaj Rajtoj. Konekse kun tio dum interpretado de la Ĉarto, la tribunaloj de la Unio kaj de la membroŝtatoj konvene konsideras la klarigojn faritajn sub direktado de la Prezidio de la Konvencio formulinta la Ĉarton kaj aktualigitajn ĉe respondeco de Prezidio de la Eŭropa Konvencio.
Beneficiul acestor drepturi implică responsabilităţi şi îndatoriri atât faţă de terţi, precum şi faţă de comunitatea umană în general şi faţă de generaţiile viitoare.	La praktikado de ĉi tiuj rajtoj implicas la respondecon kaj devojn koncerne la aliajn personojn, la homan komunumon kaj la estontajn generaciojn.
În consecinţă, Uniunea recunoaşte drepturile, libertăţile şi principiile enunţate în continuare.	Pro tio la Unio agnoskas la rajtojn, liberecojn kaj principojn deklaritajn ĉi sube.

TITLUL I: DEMNITATEA	I-a TITOLO: DIGNO
Articolul II-61: Demnitatea umană	II-61-a artikolo: Homa digno
Demnitatea umană este inviolabilă. Aceasta trebuie respectată şi protejată.	La homa digno estas netuŝebla. Ĝi estas respektenda kaj protektenda.
Articolul II-62: Dreptul la viaţă	II-62-a artikolo: Rajto pri la vivo
(1) Orice persoană are dreptul la viaţă.	(1) Ĉiu homo havas rajton pri la vivo.
(2) Nimeni nu poate fi condamnat la pedeapsa cu moartea sau executat.	(2) Neniu povas esti kondamnita al morto aŭ ekzekutita.
Articolul II-63: Dreptul la integritate al persoanei	II-63-a artikolo: Rajto pri la persona nedifektebleco
(1) Orice persoană are dreptul la integritate fizică şi psihică.	(1) Ĉiu havas rajton pri la korpa kaj spirita nedifektebleco.
(2) În domeniile medicinei şi biologiei trebuie respectate în special:	(2) En la kampoj de medicino kaj biologio precipe la sekvaj estas respektendaj:
(a) consimţământul liber şi în cunoştinţă de cauză al persoanei interesate, în conformitate cu procedurile prevăzute de lege;	a) la netrudita kaj informita konsento de la koncerna persono, laŭ la procedoj preskribitaj en la leĝo,
(b) interzicerea practicilor de eugenie, şi în special a celor care au drept scop selecţia persoanelor;	b) la malpermeso de eŭgenikaj praktikoj, precipe tiuj celantaj la selekton de personoj,
(c) interzicerea utilizării corpului uman şi a părţilor sale, ca atare, ca sursă de profit;	c) la malpermeso de profitcela aplikado de la homa korpo kaj ĝiaj partoj,
(d) interzicerea donării fiinţelor umane în scopul reproducerii.	d) la malpermeso de la reprodukta klonado de homaj estaĵoj.
Articolul II-64: Interzicerea torturii şi a pedepselor sau tratamentelor inumane sau degradante	II-64-a artikolo: Malpermeso de torturo kaj malhumana aŭ humiliga traktado kaj puno
Nimeni nu poate fi supus torturii şi nici pedepselor sau tratamentelor inumane sau degradante.	Neniu suferu torturon, malhumanan aŭ humiligan traktadon aŭ punon.
Articolul II-65: Interzicerea sclaviei şi a muncii forţate	II-65-a artikolo: Malpermeso de la sklaveco kaj punlaboro
(1) Nimeni nu poate fi ţinut în sclavie sau în servitute.	(1) Neniu estu tenata en sklaveco aŭ servisteco.
(2) Nimeni nu poate fi constrâns să efectueze o muncă forţată sau obligatorie.	(2) Neniu devu fari punlaboron aŭ devigan laboron.
(3) Traficul de fiinţe umane este interzis.	(3) Komercado per homaj estaĵoj estas malpermesata.

TITLUL II: LIBERTĂŢILE	II-a TITOLO: LIBERECOJ
Articolul II-66: Dreptul la libertate şi la securitate	II-66-a artikolo: Rajto pri libereco kaj sekureco
Orice persoană are dreptul la libertate şi la securitate.	Ĉiu havas rajton pri libereco kaj persona sekureco.
Articolul II1-67: Respectarea vieţii private şi de familie	II-67-a artikolo: Respekto de la privata kaj familia vivo
Orice persoană are dreptul la respectarea vieţii private şi de familie, a domiciliului şi a secretului comunicaţiilor.	Ĉiu havas rajton pri respekto de sia privata kaj familia vivo, hejmo kaj interkomunikado.
Articolul II-68: Protecţia datelor cu caracter personal	II-68-a artikolo: Protekto de la personaj donitaĵoj
(1) Orice persoană are dreptul la protecţia datelor cu caracter personal care o privesc.	(1) Ĉiu havas rajton pri la protekto de siaj personaj donitaĵoj.
(2) Asemenea date trebuie tratate în mod corect, în scopurile precizate şi pe baza consimţământului persoanei interesate sau în temeiul unui alt motiv legitim prevăzut de lege. Orice persoană are dreptul de acces la datele colectate care o privesc, precum şi dreptul de a obţine rectificarea acestora.	(2) Oni licas administri tiajn donitaĵojn nur honeste kaj bonafide, por difinitaj celoj, surbaze de konsento de la koncerna homo, aŭ pro iu alia, rajta, laŭleĝa kaŭzo. Ĉiu havas rajton ekkoni kaj korektigi la donitaĵojn kolektitajn pri si.
(3) Respectarea acestor norme se supune controlului unei autorităţi independente.	(3) Sendependa aŭtoritato devas kontroli la respekton de ĉi tiuj reguloj.
Articolul II-69: Dreptul la căsătorie şi dreptul de a întemeia o familie	II-69-a artikolo: Rajto pri geedziĝo kaj fondo de familio
Dreptul la căsătorie şi dreptul de a întemeia o familie sunt garantate în conformitate cu legile interne care reglementează exercitarea acestor drepturi.	Oni devas garantii la rajton pri geedziĝo kaj fondo de familio laŭ la naciaj leĝoj reglamentantaj la praktikadon de ĉi tiuj rajtoj.
Articolul II-70: Libertatea de gândire, de conştiinţă şi de religie	II-70-a artikolo: Libereco de penso, konscienco kaj religia kulto
(1) Orice persoană are dreptul la libertatea de gândire, de conştiinţă şi de religie. Acest drept implică libertatea de a-şi schimba religia sau convingerea, precum şi libertatea de a-şi manifesta religia sau convingerea individual sau colectiv, în public sau în particular, prin intermediul cultului, învăţământului, practicilor şi îndeplinirii riturilor.	(1) Ĉiu havas rajton pri libereco de penso, konscienco kaj religia kulto. Ĉi tiu rajto inkluzivas la liberecon al ŝanĝo de religio aŭ konvinko, kaj la esprimon de la religio aŭ konvinko kaj individue, kaj kolektive, kaj antaŭ publiko, kaj en la privata vivo, dum diservo, edukado kaj ceremonio.
(2) Dreptul la obiecţie pe motive de conştiinţă este recunoscut în conformitate cu legile interne care reglementează exercitarea acestui drept.	(2) Oni devas rekoni la rajton pri rifuzo de la militservo pro konsciencaj kaŭzoj, laŭ la naciaj leĝoj reglamentantaj la praktikadon de tiu ĉi rajto.
Articolul II-71: Libertatea de exprimare şi de informare	II-71-a artikolo: Libereco de opiniesprimo kaj informiĝo
(1) Orice persoană are dreptul la libertatea de exprimare. Acest drept cuprinde libertatea de opinie şi libertatea de a primi sau de a transmite informaţii sau idei fără amestecul autorităţilor publice şi fără a ţine seama de frontiere.	(1) Ĉiu havas rajton pri libereco de opiniesprimo. Tiu ĉi rajto inkluzivas la liberecon de opinikreado kaj la liberecon de ekkono kaj publikigo de informoj kaj ideoj senkonsidere al landlimoj kaj sen tio, ke iu oficiala organizo povus enmiksiĝi.
(2) Libertatea şi pluralismul mijloacelor de informare în masă sunt respectate.	(2) Oni devas respekti la liberecon kaj diversecon de la amaskomunikado.
Articolul II-72: Libertatea de întrunire şi de asociere	II-72-a artikolo: Libereco de kunvenado kaj asociiĝo
(1) Orice persoană are dreptul la libertatea de întrunire paşnică şi la libertatea de asociere la toate nivelurile şi în special în domeniile politic, sindical şi civic, ceea ce implică dreptul oricărei persoane de a înfiinţa împreună cu alte persoane sindicate şi de a afilia la acestea pentru apărarea intereselor sale.	(1) Ĉiu havas rajton pri libereco de paca kunvenado kaj pri asociiĝo kun aliaj personoj sur iu ajn nivelo kaj precipe en politikaj, sindikataj kaj civitanaj aferoj, inkluzive ĉies rajton pri fondo de kaj aliĝo al sindikato por protekti siajn interesojn.
(2) Partidele politice la nivelul Uniunii contribuie la exprimarea voinţei politice a cetăţenilor Uniunii.	(2) La politikaj partioj je unia nivelo kontribuas al esprimo de politika volo de la uniaj civitanoj.
Articolul II-73: Libertatea artelor şi ştiinţelor	II-73-a artikolo: Libereco de arta kaj scienca vivo
Artele şi cercetarea ştiinţifică sunt libere. Libertatea universitară este respectată.	La arto kaj la scienca esploro estas liberaj. La libereco de la scienca vivo devas esti respektata.
Articolul II-74: Dreptul la educaţie	II-74-a artikolo: Rajto pri edukado
(1) Orice persoană are dreptul la educaţie, precum şi la accesul la formare profesională şi formare continuă.	(1) Ĉiu havas rajton pri edukado kaj partopreno en profesia trejnado kaj pluperfektigo.
(2) Acest drept include posibilitatea de a urma gratuit învăţământul obligatoriu.	(2) Ĉi tiu rajto inkluzivas la eblecon de senpaga partopreno en la deviga edukado.
3. Rešpektuje sa sloboda zakladania vzdelávacích inštitúcií za predpokladu dodržiavania demokratických zásad a právo rodičov zabezpečiť vzdelanie a výchovu svojich detí v zhode s ich vlastným náboženským, filozofickým a pedagogickým presvedčením, v súlade s vnútroštátnymi zákonmi, ktoré upravujú výkon tohto práva.	(3) Konforme al la naciaj juraj normoj reglamentantaj la praktikadon de ĉi tiuj rajtoj kaj liberecoj, oni devas respekti la liberecon de fondo de edukaj institucioj konsiderante la demokratajn principojn, krome la rajton de la gepatroj certigi por siaj infanoj konvenan edukadon laŭ siaj religiaj, mondkonceptaj aŭ pedagogiaj konvinkoj.
Articolul II-75: Libertatea de alegere a ocupaţie şi dreptul la muncă	II-75-a artikolo: Libereco de elekto de la okupiĝo kaj rajto pri laborprenado
(1) Orice persoană are dreptul la muncă şi dreptul de a exercita o ocupaţie aleasă sau acceptată în mod liber.	(1) Ĉiu havas rajton pri laborprenado kaj praktikado de libere elektita aŭ akceptita okupiĝo.
(2) Orice cetăţean al Uniunii are libertatea de a-şi căuta un loc de muncă, de a lucra, de a se stabili sau de a presta servicii în orice stat membru.	(2) La uniaj civitanoj havas rajton pri libera serĉado de posteno, laborprenado, ekloĝo kaj servodonado en iu ajn membroŝtato de la Unio.
(3) Resortisanţii ţărilor terţe care sunt autorizaţi să lucreze pe teritoriul statelor membre au dreptul la condiţii de muncă echivalente acelora de care beneficiază cetăţenii Uniunii.	(3) Ŝtatanoj de triaj landoj, kiuj disponas pri permeso de laborprenado sur teritorio de la membroŝtatoj, havas rajton pri la samaj laborkondiĉoj, kiujn havas la uniaj civitanoj.
Articolul II-76: Libertatea de a desfăşura o activitate comercială	II-76-a artikolo: Libereco de la entreprenado
Libertatea de a desfăşura o activitate comercială este recunoscută în conformitate cu dreptul Uniunii şi cu legislaţiile şi practicile naţionale.	Oni devas rekoni la liberecon de la entreprenado konforme al la unia juro kaj al la naciaj juraj normoj kaj praktikoj.
Articolul II-77: Dreptul de proprietate	II-77-a artikolo: Rajto pri proprietaĵo
(1) Orice persoană are dreptul de a deţine în proprietate, de a folosi, de a dispune şi de a lăsa moştenire bunurile pe care le-a dobândit în mod legal. Nimeni nu poate fi lipsit de bunurile sale decât pentru o cauză de utilitate publică, în cazurile şi condiţiile prevăzute de lege şi în schimbul unei despăgubiri juste acordate în timp util pentru pierderea pe care a suferit-o. Folosinţa bunurilor poate fi reglementată prin lege în limitele impuse de interesul general.	(1) Ĉiu havas rajton posedi, uzi, disponi kaj herede postlasi sian laŭleĝe akiritan proprietaĵon. Neniu povas esti senigita de sia proprietaĵo, escepte se tio okazas pro la publika intereso, en okazo kaj kun kondiĉoj preskribitaj en leĝo, kaj pro la suferita perdo ĉe kompenso pagita en deca tempo kaj per laŭmerita monsumo. Oni povas reguligi la uzon de la proprietaĵo per leĝo, en mezuro necesigita fare de la ĝenerala intereso.
(2) Proprietatea intelectuală este protejată.	(2) La intelekta proprietaĵo ĝuas protekton.
Articolul II-78: Dreptul de azil	II-78-a artikolo: Azilrajto
Dreptul de azil este garantat prin respectarea normelor prevăzute de Convenţia încheiată la Geneva la 28 iulie 1951 şi de Protocolul încheiat la 31 ianuarie 1967 privind statutul refugiaţilor şi în conformitate cu Constituţia.	Oni devas garantii la azilrajton en akordo kun dispozicioj de la Ĝeneva Konvencio (28-a de julio, 1951) kaj de la Protokolo pri la jura statuso de rifuĝintoj (31-a de januaro 1967), kaj en akordo kun la Konstitucio.
Articolul II-79: Protecţia în caz de strămutare, expulzare sau extrădare	II-79-a artikolo: Protekto kontraŭ la translimigo, elpelo (relegacio) kaj ekstradicio
(1) Expulzările colective sunt interzise.	(1) La kolektiva elpelo (relegacio) estas malpermesata.
(2) Nimeni nu poate fi strămutat, expulzat sau extrădat către un stat unde există un risc serios de a fi supus pedepsei cu moartea, torturii sau altor pedepse sau tratamente inumane sau degradante.	(2) Neniu povas esti translimigita, elpelita (relegaciita) aŭ ekstradiciita en tian ŝtaton, kie lin/ŝin grave minacas la danĝero esti kondamnita al morto, turmentita aŭ submetita al alia, malhumana traktado aŭ puno.

TITLUL III: EGALITATEA	III-a TITOLO: EGALECO
Articolul II-80: Egalitatea în faţa legii	II-80-a artikolo: Egaleco antaŭ la leĝo
Toate persoanele sunt egale în faţa legii.	Ĉiu estas egala antaŭ la leĝo.
Articolul II-81: Nediscriminarea	II-81-a artikolo: Malpermeso de la diskriminacio
(1) Se interzice discriminarea de orice fel, bazată pe motive precum sexul, rasa, culoarea, originea etnică sau socială, caracteristicile genetice, limba, religia sau convingerile, opiniile politice sau de orice altă natură, apartenenţa la o minoritate naţională, averea, naşterea, un handicap, vârsta sau orientarea sexuală.	(1) Ĉiu diskriminacio, tiel precipe la diskriminacio surbaze de sekso, raso, haŭtkoloro, etna aŭ socia deveno, genetika eco, lingvo, religio aŭ konvinko, politika aŭ alia opinio, aparteno al nacia malplimulto, proprietaĵo, naskiĝo, handikapiteco, aĝo aŭ seksa orientiĝo estas malpermesita.
(2) În domeniul de aplicare a Constituţiei şi fără a aduce atingere dispoziţiilor speciale ale acesteia, se interzice orice discriminare pe motiv de cetăţenie.	(2) En la aplikokampo de la Konstitucio kaj sen ofendo de la specialaj dispozicioj fiksitaj en ĝi, ĉiu diskriminacio surbaze de ŝtataneco estas malpermesita.
Articolul II-82: Diversitatea culturală, religioasă şi lingvistică	II-82-a artikolo: Kultura, religia kaj lingva diverseco
Uniunea respectă diversitatea culturală, religioasă şi lingvistică.	La Unio respektas la kulturan, religian kaj lingvan diversecon.
Articolul II-83: Egalitatea între femei şi bărbaţi	II-83-a artikolo: Egaleco inter viroj kaj virinoj
Egalitatea între femei şi bărbaţi trebuie asigurată în toate domeniile, inclusiv în ceea ce priveşte încadrarea în muncă, munca şi remunerarea.	Oni devas garantii la egalecon inter viroj kaj virinoj sur ĉiu kampo, tiel ankaŭ sur la kampoj de la dungado, laborplenumo kaj salajro.
Principiul egalităţii nu exclude menţinerea sau adoptarea de măsuri care să prevadă avantaje specifice în favoarea sexului sub-reprezentat.	La principo de la egaleco ne obstaklas la kreadon kaj konservadon de dispozicioj garantiantaj specialajn avantaĝojn por la sekso reprezentita en pli malalta proporcio.
Articolul II-84: Drepturile copilului	II-84-a artikolo: Rajtoj de infanoj
(1) Copiii au dreptul la protecţia şi îngrijirile necesare pentru asigurarea bunăstării lor. Ei îşi pot exprima în mod liber opinia. Aceasta se ia în considerare în problemele care îi privesc, în funcţie de vârsta şi gradul lor de maturitate.	(1) La infanoj havas rajton pri la protekto kaj prizorgado, bezonataj al ilia bonstato. La infanoj rajtas libere esprimi sian opinion. Ilia opinio devas esti konsiderata en aferoj ilin koncernantaj, konvene al ilia aĝo kaj matureco.
(2) În toate acţiunile referitoare la copii, indiferent dacă sunt realizate de autorităţi publice sau de instituţii private, interesul superior al copilului trebuie să fie considerat primordial.	(2) En la agado de instancoj kaj privataj institucioj konekse kun infanoj la primara vidpunkto devas esti la intereso de la infanoj, super ĉio alia.
(3) Orice copil are dreptul de a întreţine cu regularitate relaţii personale şi contacte directe cu ambii părinţi, cu excepţia cazului în care acestea sunt contrare interesului său.	(3) Ĉiu infano havas rajton daŭrigi regulan, personan kaj rektan rilaton kun ambaŭ siaj gepatroj, escepte se ĝi kontraŭas liajn/ŝiajn interesojn.
Articolul II-85: Drepturile persoanelor în vârstă	II-85-a artikolo: Rajtoj de maljunuloj
Uniunea recunoaşte şi respectă dreptul persoanelor în vârstă de a duce o viaţă demnă şi independentă şi de a participa la viaţa socială şi culturală.	La Unio agnoskas kaj respektas la rajton de la maljunuloj pri digna kaj memstara vivo, kaj pri partopreno en la socia kaj kultura vivoj.
Articolul II-86: Integrarea persoanelor cu handicap	II-86-a artikolo: Integriĝo de la handikapuloj
Uniunea recunoaşte şi respectă dreptul persoanelor cu handicap de a beneficia de măsuri care să le asigure autonomia, integrarea socială şi profesională, precum şi participarea la viaţa comunităţii.	La Unio agnoskas kaj respektas la rajton de la handikapuloj, ke oni kreu por ili tiajn disponojn, kies celo estas la garantio de ilia memstareco, socia kaj okupa integriĝo kaj partopreno en la komunuma vivo.

TITLUL IV: SOLIDARITATEA	IV-a TITOLO: SOLIDARECO
Articolul II-87: Dreptul lucrătorilor la informare şi la consultare în cadrul întreprinderii	II-87-a artikolo: Rajto de laborprenantoj pri la informado kaj konsultado ĉe la entrepreno
Lucrătorilor sau reprezentanţilor acestora li se garantează, la nivelurile corespunzătoare, informarea şi consultarea în timp util, în cazurile şi în condiţiile prevăzute de dreptul Uniunii şi de legislaţiile şi practicile naţionale.	Por laborprenantoj aŭ siaj reprezentantoj oni devas garantii la informadon kaj konsultadon sur konvena nivelo kaj en deca tempo, en la kazoj kaj kun kondiĉoj difinitaj en la unia juro, naciaj juraj normoj kaj praktikoj.
Articolul II-88: Dreptul de negociere şi de acţiune colectivă	II-88-a artikolo: Rajto pri kolektiva traktado kaj ago
Lucrătorii şi angajatorii sau organizaţiile lor au dreptul, în conformitate cu dreptul Uniunii şi cu legislaţiile şi practicile naţionale, de a negocia şi de a încheia convenţii colective la nivelurile corespunzătoare şi de a recurge, în caz de conflicte de interese, la acţiuni colective pentru apărarea intereselor lor, inclusiv la grevă.	Konforme al la unia juro, naciaj juraj normoj kaj praktikoj, la laborprenantoj, labordonantoj, respektive iliaj organizoj havas rajton daŭrigi kolektivajn traktadojn sur konvena nivelo kaj ligi kolektivajn kontraktojn, krome okaze de interpuŝiĝo de interesoj por defendi siajn interesojn agi komune, inkluzive ankaŭ la strikon.
Articolul II-89: Dreptul de acces la serviciile de plasament	II-89-a artikolo: Rajto pri uzado de dungoficejaj servoj
Orice persoană are dreptul de acces la un serviciu gratuit de plasament.	Ĉiu havas rajton pri uzado de senpagaj servoj de laborpera agentejo.
Articolul II-90: Protecţia în cazul concedierii nejustificate	II-90-a artikolo: Protekto kontraŭ senmotiva maldungo
Orice lucrător are dreptul la protecţie împotriva oricărei concedieri nejustificate, în conformitate cu dreptul Uniunii şi cu legislaţiile şi practicile naţionale.	En akordo kun la unia juro, naciaj juraj normoj kaj praktikoj ĉiu laborprenanto havas rajton pri la protekto kontraŭ senmotiva maldungo.
Articolul II-91: Condiţii de muncă echitabile şi corecte	II-91-a artikolo: Honestaj kaj justaj laborkondiĉoj
(1) Orice lucrător are dreptul la condiţii de muncă care să respecte sănătatea, securitatea şi demnitatea sa.	(1) Ĉiu laborprenanto havas rajton pri laborkondiĉoj respektantaj sian sanon, sekurecon kaj dignon.
(2) Orice lucrător are dreptul la o limitare a duratei maxime de muncă şi la perioade de odihnă zilnica şi săptămânala, precum şi la o perioadă anuală de concediu plătit.	(2) Ĉiu laborprenanto havas rajton pri la restrikto de la supra limo de labortempo, pri la ĉiutaga kaj ĉiusemajna ripoztempo, kaj pri la ĉiujara pagata ferio.
Articolul II-92: Interzicerea muncii copiilor şi protecţia tinerilor la locul de muncă	II-92-a artikolo: Malpermeso de la infanlaboro kaj la laboreja protekto de la gejunuloj
Încadrarea în muncă a copiilor este interzisă. Vârsta minimă de încadrare în muncă nu poate fi inferioară celei la care încetează perioada de şcolarizare obligatorie, fără a aduce atingere normelor mai favorabile tinerilor şi cu excepţia unor derogări limitate.	La dungado de infanoj estas malpermesata. La malsupra aĝlimo de la dungado – sen ofendo de reguloj pli favoraj por la gejunuloj kaj kun limigitaj esceptoj – ne povas esti pli malalta ol la supra limo de la lernejana aĝo.
Tinerii acceptaţi să lucreze trebuie să beneficieze de condiţii de muncă adaptate vârstei şi să fie protejaţi împotriva exploatării economice sau a oricărei activităţi care ar putea pune în pericol securitatea, sănătatea, dezvoltarea lor fizică, psihică, morală sau socială sau care le-ar putea compromite educaţia.	Oni devas garantii por la junaj laborprenantoj laborkondiĉojn konvenajn al ilia aĝo, protekti ilin kontraŭ la ekonomia ekspluatado kaj de ĉiu laboro, kiu povas ofendi ilian sekurecon, sanon, fizikan, spiritan, moralan, socialan evoluon, aŭ povas konflikti kun ilia edukado, instruado.
Articolul II-93: Viaţa de familie şi viaţa profesională	II-93-a artikolo: Familio kaj laboro
(1) Familia se bucură de protecţie juridică, economică şi socială.	(1) La familio ĝuas juran, ekonomian kaj socialan protektojn.
(2) Pentru a putea concilia viaţa de familie şi viaţa profesională, orice persoană are dreptul de a fi protejată împotriva oricărei concedieri din motive de maternitate, precum şi dreptul la un concediu de maternitate plătit şi la un concediu parental acordat în urma naşterii sau adopţiei unui copil.	(2) Por konformigi la familion kaj la profesian laboron ĉiu havas rajton pri protekto kontraŭ maldungo lige al patrineco, kaj ĉiu rajtas pri pagata akuŝa kaj gepatra ferio post nasko aŭ adoptado de infano.
Articolul II-94: Securitatea socială şi asistenţa socială	II-94-a artikolo: Sociala sekureco kaj sociala helpo
(1) Uniunea recunoaşte şi respectă dreptul de acces la prestaţiile de securitate socială şi la serviciile sociale care acordă protecţie în caz de maternitate, boală, accident de muncă, dependenţă de alte persoane sau bătrâneţe, precum şi în caz de pierdere a locului de muncă, în conformitate cu normele stabilite de dreptul Uniunii şi de legislaţiile şi practicile naţionale.	(1) Konforme al la reguloj determinitaj fare de la unia juro, naciaj juraj normoj kaj praktikoj, la Unio agnoskas kaj respektas la rajtigitecon pri la socialaj sekurecaj provizadoj kaj socialaj priservadoj, kiuj donas ŝirmon okaze de patrineco, malsano, laborloka akcidento, bezono al prizorgado aŭ maljuna aĝo, krome okaze de perdo de laborloko.
(2) Orice persoană care are reşedinţa şi se deplasează în mod legal în cadrul Uniunii are dreptul la prestaţii de securitate socială şi la avantaje sociale, în conformitate cu dreptul Uniunii şi cu legislaţiile şi practicile naţionale.	(2) Konforme al la unia juro, la naciaj juraj normoj kaj praktikoj, ĉiu persono laŭleĝe havanta loĝlokon ene de la Eŭropa Unio, kaj laŭleĝe ŝanĝanta sian restadlokon, rajtas pri socialaj sekurecaj provizadoj kaj socialaj favoraĵoj.
(3) Pentru a lupta împotriva marginalizării sociale şi a sărăciei, Uniunea recunoaşte şi respectă dreptul la asistenţă socială şi la asistenţă în ceea ce priveşte locuinţa, destinate să asigure o viaţă demnă tuturor celor care nu dispun de resurse suficiente, în conformitate cu normele stabilite de dreptul Uniunii şi de legislaţiile şi practicile naţionale.	(3) En akordo kun la reguloj de la unia juro, la naciaj juraj normoj kaj praktikoj, por forigi la socialan ekskludon kaj malriĉecon, la Unio agnoskas kaj respektas la rajton pri sociala kaj loĝeja subtenoj celantaj la honestan ekzistadon okaze de ĉiuj, kiuj ne havas kontentigajn financajn rimedojn por ties realigo.
Articolul II-95: Protecţia sănătăţii	II-95-a artikolo: Sanprotektado
Orice persoană are dreptul de acces la asistenţa medicală preventivă şi de a beneficia de îngrijiri medicale în condiţiile stabilite de legislaţiile şi practicile naţionale. în definirea şi punerea în aplicare a tuturor politicilor şi acţiunilor Uniunii, se asigură un nivel ridicat de protecţie a sănătăţii umane.	Ĉiu havas rajton pri uzado de preventa sanitara prizorgado, kaj pri kuracado, laŭ la kondiĉoj fiksitaj en la naciaj juraj normoj kaj praktikoj. Dum la determinado kaj plenumo de ĉiuj uniaj politikoj kaj agoj oni devas garantii la altan nivelon de la homa sanprotektado.
Articolul II-96: Accesul la serviciile de interes economic general	II-96-a artikolo: Aliro al priservadoj de ĝenerala ekonomia intereso
Uniunea recunoaşte şi respectă accesul la serviciile de interes economic general, astfel cum se prevede în legislaţiile şi practicile naţionale, în conformitate cu Constituţia, în scopul promovării coeziunii sociale şi teritoriale a Uniunii.	La Unio agnoskas kaj respektas la aliron al priservadoj de ĝenerala ekonomia intereso por antaŭenigo de la sociala kaj teritoria kohereco de la Unio laŭ la naciaj juraj normoj kaj praktikoj kaj en akordo kun la Konstitucio.
Articolul II-97: Protecţia mediului	II-97-a artikolo: Medioprotektado
Politicile Uniunii trebuie să prevadă un nivel ridicat de protecţie a mediului şi de îmbunătăţire a calităţii acestuia, care să fie asigurat în conformitate cu principiul dezvoltării durabile.	Oni devas integri la altnivelan medioprotektadon kaj la plibonigon de kvalito de la medio en la uniajn politikojn, kaj oni devas garantii ilian realiĝon en akordo kun la principo de la daŭrigebla disvolvo.
Articolul II-98: Protecţia consumatorilor	II-98-a artikolo: Protekto de konsumantoj
Politicile Uniunii asigură un nivel ridicat de protecţie a consumatorilor.	Oni devas garantii en la politikoj de la Unio la altan nivelon de la protekto de konsumantoj.

TITLUL V: DREPTURILE CETĂŢENILOR	V-a TITOLO: CIVITANAJ RAJTOJ
Articolul II-99: Dreptul de a alege şi de a fi ales în Parlamentul European	II-99-a artikolo: Aktiva kaj pasiva elektorajto en la eŭropaj parlamentaj elektadoj
(1) Orice cetăţean al Uniunii are dreptul de a alege şi de a fi ales în cadrul alegerilor pentru Parlamentul European, în statul membru în care acesta îşi are reşedinţa, în aceleaşi condiţii ca şi resortisanţii acestui stat.	(1) Ĉiu unia civitano havas elektorajton kaj estas elektebla en la eŭropaj parlamentaj elektoj de la membroŝtato, kie sia loĝloko estas, laŭ la samaj kondiĉoj, kiel la civitanoj de la koncerna membroŝtato.
(2) Membrii Parlamentului European sunt aleşi prin vot universal direct, liber şi secret.	(2) La membroj de la Eŭropa Parlamento estas elektataj surbaze de rekta kaj ĝenerala elektorajto, en liberaj kaj sekretaj elektadoj.
Articolul II-100: Dreptul de a alege şi de a fi ales în cadrul alegerilor locale	II-100-a artikolo: Aktiva kaj pasiva elektorajto en la komunumaj elektadoj
Orice cetăţean al Uniunii are dreptul de a alege şi de a fi ales în cadrul alegerilor locale în statul membru în care acesta îşi are reşedinţa, în aceleaşi condiţii ca şi resortisanţii acestui stat.	Ĉiu unia civitano havas elektorajton kaj estas elektebla en la komunumaj elektadoj de la membroŝtato, kie sia loĝloko estas, laŭ la samaj kondiĉoj, kiel la civitanoj de la koncerna membroŝtato.
Articolul II-101: Dreptul la bună administrare	II-101-a artikolo: Rajto pri konvena aferaranĝado
(1) Orice persoană are dreptul de a beneficia, în ce priveşte problemele sale, de un tratament imparţial, echitabil şi într-un termen rezonabil din partea instituţiilor, organelor, oficiilor şi agenţiilor Uniunii.	(1) Ĉiu havas rajton pri aranĝado de siaj aferoj fare de la institucioj, organoj, oficejoj kaj agentejoj de la Unio, sen influiteco, honeste kaj ene de racia tempodaŭro.
(2) Acest drept include în principal:	(2) Tiu ĉi rajto inkluzivas:
(a) dreptul oricărei persoane de a fi ascultată înainte de luarea oricărei măsuri individuale care ar putea să îi aducă atingere;	a) ĉies rajton pri tio, ke li/ŝi estu aŭskultata antaŭ la eldiro de individuaj disponoj lin/ŝin tuŝantaj malavantaĝe,
(b) dreptul oricărei persoane de acces la dosarul propriu, cu respectarea intereselor legitime legate de confidenţialitate şi de secretul profesional şi comercial;	b) ĉies rajton pri enrigardo en la dosieron lin/ŝin koncernantan, ĉe respekto de laŭleĝaj interesoj al konfidenceco kaj al la fakaj kaj negocaj sekretoj,
(c) obligaţia administraţiei de a-şi motiva deciziile.	c) tiujn devontigojn de la administraj organoj, ke ili prezentu la motivojn de siaj decidoj.
(3) Orice persoană are dreptul la repararea de către Uniune a prejudiciilor cauzate de către instituţiile sau agenţii acesteia în exercitarea funcţiilor lor, în conformitate cu principiilor generale comune legislaţiilor statelor membre.	(3) Ĉiu havas rajton pri tio, ke la Unio kompensu por li/ŝi la damaĝojn kaŭzitajn fare de siaj institucioj kaj dungitoj dum plenumo de ilia tasko, surbaze de la komunaj, ĝeneralaj principoj fiksitaj en la juro de la membroŝtatoj.
(4) Orice persoană se poate adresa în scris instituţiilor Uniunii într-una din limbile Constituţiei şi trebuie să primească răspuns în aceeaşi limbă.
Articolul II-102: Dreptul de acces la documente	II-102-a artikolo: Rajto pri aliro al la dokumentoj
Orice cetăţean al Uniunii şi orice persoană fizică sau juridică care are reşedinţa sau sediul social într-un stat membru are dreptul de acces la documentele instituţiilor, organelor, oficiilor şi agenţiilor Uniunii, indiferent de suportul pe care se află aceste documente.	Kiu ajn unia civitano, kaj natura aŭ jura persono havanta loĝlokon aŭ rezidejon laŭ estiganta dokumento en iu membroŝtato, rajtas aliri al la dokumentoj de la institucioj, organoj, oficejoj kaj agentejoj de la Unio, sendepende de ilia aperformo.
Articolul II-103: Ombudsmanul European	II-103-a artikolo: La eŭropa mediaciisto
Orice cetăţean al Uniunii, precum şi orice persoană fizică sau juridică care are reşedinţa sau sediul social într-un stat membru au dreptul de a sesiza Ombudsmanul European cu privire la cazurile de administrare defectuoasă în activitatea instituţiilor, organelor, oficiilor sau agenţiilor Uniunii, cu excepţia Curţii de Justiţie a Uniunii Europene în exercitarea funcţiei sale jurisdicţionale.	Kiu ajn unia civitano, kaj natura aŭ jura persono havanta loĝlokon aŭ rezidejon laŭ estiganta dokumento en iu membroŝtato, rajtas sin turni al la eŭropa mediaciisto okaze de oficaj misuzoj prezentiĝantaj dum la aktiveco de la institucioj, organoj, oficejoj aŭ agentejoj de la Unio, – escepte de la Kortumo de la Eŭropa Unio aganta en sia jurisdikcia agosfero.
Articolul II-104: Dreptul de petiţionare	II-104-a artikolo: La rajto pri peticio
Orice cetăţean al Uniunii şi orice persoană fizică sau juridică care are reşedinţa sau sediul social într-un stat membru are dreptul de a adresa petiţii Parlamentului European.	Kiu ajn unia civitano, kaj natura aŭ jura persono havanta loĝlokon aŭ rezidejon laŭ estiganta dokumento en iu membroŝtato, rajtas prezenti peticion al la Eŭropa Parlamento.
Articolul II-105: Libertatea de circulaţie şi de şedere	II-105-a artikolo: Libera moviĝo kaj restado
(1) Orice cetăţean al Uniunii are dreptul de circulaţie şi de şedere liberă pe teritoriul statelor membre.	(1) Ĉiu unia civitano rajtas libere moviĝi kaj restadi en la teritorio de la membroŝtatoj.
(2) Libertatea de circulaţie şi de şedere poate fi acordată, în conformitate cu Constituţia, resortisanţilor ţărilor terţe stabiliţi legal pe teritoriul unui stat membru.	(2) En akordo kun la Konstitucio la libereco de moviĝo kaj restado estas garantiebla ankaŭ por tiuj civitanoj de tria lando, kiuj legitime restadas sur la teritorio de la membroŝtatoj.
Articolul II-106: Protecţia diplomatică şi consulară	II-106-a artikolo: Diplomatia kaj konsula protekto
Orice cetăţean al Uniunii beneficiază, pe teritoriul unei ţări terţe în care statul membru al cărui cetăţean este nu este reprezentat, de protecţia autorităţilor diplomatice sau consulare ale oricărui stat membre, în aceleaşi condiţii ca şi resortisanţii acelui stat.	Kiu ajn civitano de la Unio rajtas uzi la protekton de la diplomatiaj aŭ konsulaj instancoj de iu ajn membroŝtato sur la teritorio de tia tria lando, kie la membroŝtato laŭ lia/ŝia ŝtataneco ne havas reprezentejon, laŭ la samaj kondiĉoj kiel la civitanoj de la koncerna membroŝtato.

TITLUL VI: JUSTIŢIA	VI-a TITOLO: JURISDIKCIO
Articolul II-107: Dreptul la o cale de atac efectivă şi la un proces echitabil	II-107-a artikolo: La rajto pri efika jura revizio kaj honesta tribunala debato
Orice persoană ale cărei drepturi şi libertăţi garantate de dreptul Uniunii sunt încălcate are dreptul la o cale de atac efectivă în faţa unei instanţe judecătoreşti, în conformitate cu condiţiile stabilite de prezentul articol.	Ĉiu, kies rajtoj kaj liberecoj (garantiitaj fare de la juro de la Unio) estis ofenditaj, okaze de la kondiĉoj difinitaj en tiu ĉi artikolo, antaŭ la tribunalo havas rajton pri efika jura revizio.
Orice persoană are dreptul la un proces echitabil, public şi într-un termen rezonabil, în faţa unei instanţe judecătoreşti independente şi imparţiale, constituită în prealabil prin lege. Orice persoană are posibilitatea de a fi consiliată, apărată şi reprezentată.	Ĉiu havas rajton pri tio, ke sian aferon la pli frue, fare de la leĝo estigita, sendependa kaj neŭtrala tribunalo pritraktu honeste, publike kaj ene de racia tempodaŭro. Oni devas garantii por ĉiuj la eblecon por uzi konsultiĝon, defendon kaj reprezentadon.
Asistenţa juridică gratuită se acordă celor care nu dispun de resurse suficiente, în măsura în care aceasta este necesară pentru a-i asigura accesul efectiv la justiţie.	Por tiuj, kiuj ne havas sufiĉajn, monajn rimedojn, oni devas garantii senpagan juran helpon, se tiu ĉi helpo estas bezonata al la efika uzo de la jurisdikcio.
Articolul II-108: Prezumţia de nevinovăţie şi dreptul la apărare	II-108-a artikolo: La hipotezo de senkulpeco kaj la rajto pri defendo
(1) Orice persoană acuzată este prezumată nevinovată până ce vinovăţia va fi stabilită în conformitate cu legea.	(1) Oni devas supozi senkulpa ĉiujn suspektatajn personojn, ĝis kiam ilia kulpeco ne estos konstatita konvene al la leĝo.
(2) Oricărei persoane acuzate îi este garantată respectarea dreptului la apărare.	(2) Oni devas garantii por ĉiu suspektato la respekton de lia/ŝia rajto pri la defendo.
Articolul II-109: Principiile legalităţii şi proporţionalităţii infracţiunilor şi pedepselor	II-109-a artikolo: La principoj de la leĝeco kaj proporcieco de la krimagoj kaj punoj
(1) Nimeni nu poate fi condamnat pentru o acţiune sau omisiune care, în momentul săvârşirii, nu constituia infracţiune potrivit dreptului intern sau dreptului internaţional. De asemenea, nu se poate aplica o pedeapsă mai mare decât cea aplicabilă la momentul săvârşirii infracţiunii. în cazul în care, ulterior săvârşirii infracţiunii, legea prevede o pedeapsă mai uşoară, se aplică aceasta din urmă.	(1) Neniu estu kondamnita pro tia krimago aŭ neglektado, kiu dum la krimfaro surbaze de la hejmlanda aŭ internacia juro ne estis krimago. Tiel same oni ne rajtas surmeti pli severan punon, ol kiu estis aplikebla en la tempo de la krimfaro. Se post la efektivigo de iu krimago la leĝo ordonas surmeti pli mildan punon, oni devas apliki la pli mildan punon.
(2) Prezentul articol nu aduce atingere judecării şi pedepsirii unei persoane care s-a făcut vinovată de o acţiune sau omisiune care, în momentul săvârşirii, era incriminată pe baza principiilor generale recunoscute de comunitatea naţiunilor.	(2) Tiu ĉi artikolo ne ekskludas la alkondukon antaŭ la tribunalon kaj la punadon de iu persono pro tia krimago aŭ neglektado, kiu en la tempo de la efektivigo estis krimago laŭ la ĝeneralaj principoj rekonitaj fare de la komunumo de la nacioj.
(3) Pedepsele nu trebuie să fie disproporţionate faţă de infracţiune.	(3) La severeco de la punoj ne povas esti senproporcia, kompare al la krimago.
Articolul II-110: Dreptul de a nu fi judecat sau condamnat de două ori pentru aceeaşi infracţiune	II-110-a artikolo: Malpermeso de la duobla procedurigo kaj duobla puno
Nimeni nu poate fi judecat sau condamnat pentru o infracţiune pentru care a fost deja achitat sau condamnat în cadrul Uniunii, prin hotărâre judecătorească definitivă, în conformitate cu legea.	Neniu estu procedurigita aŭ punita pro tia krimago, pro kiu li/ŝi en la Unio konforme al la leĝo jam estis valide absolvita aŭ kondamnita.

TITLUL VII: DISPOZIŢII GENERALE CARE REGLEMENTEAZĂ INTERPRETAREA ŞI APLICAREA CARTEI	VII-a TITOLO: ĜENERALAJ DISPOZICIOJ KONCERNE LA INTERPRETADON KAJ APLIKON DE LA ĈARTO
Articolul II-111: Domeniul de aplicare	II-111-a artikolo: Aplikokampo
(1) Dispoziţiile prezentei Carte se adresează instituţiilor, organelor, oficiilor şi agenţiilor Uniunii, cu respectarea principiului subsidiarităţii, precum şi statelor membre numai în cazul în care acestea pun în aplicare dreptul Uniunii. Prin urmare, acestea respectă drepturile şi principiile şi promovează aplicarea lor în conformitate cu atribuţiile pe care le au în acest sens şi cu respectarea limitelor competenţelor conferite Uniunii de celelalte părţi ale Constituţiei.	(1) La adresitoj de la dispozicioj de tiu ĉi Ĉarto – ĉe konvena konsidero de principo de la subsidiareco – estas la institucioj, organoj oficejoj kaj agentejoj de la Unio, kaj la membroŝtatoj tiagrade, kiagrade ili plenumas la juron de la Unio. Konforme al tio ili – en sia agosfero kaj ene de la limoj de agorajtoj havigitaj al la Unio en la ceteraj partoj de la Konstitucio – respektas la rajtojn kaj principojn inkluditajn en tiu ĉi Ĉarto, kaj ili antaŭenigas la aplikadon de tiuj.
(2) Prezenta Cartă nu extinde domeniul de aplicare a dreptului Uniunii în afara competenţei Uniunii, nu creează nici o competenţă sau sarcină nouă pentru Uniune şi nu modifică competenţele şi sarcinile stabilite de celelalte părţi ale Constituţiei.	(2) Tiu ĉi Ĉarto ne ampleksigas la aplikokampon de la unia juro trans la agorajtojn de la Unio, krome ne kreas novajn agorajtojn aŭ taskojn por la Unio, kaj ne modifas la agorajtojn kaj taskojn difinitajn en la ceteraj partoj de la Konstitucio.
Articolul II-112: întinderea şi interpretarea drepturilor şi principiilor	II-112-a artikolo: La valido kaj interpretado de la rajtoj kaj principoj
(1) Orice restrângere a exerciţiului drepturilor şi libertăţilor recunoscute prin prezenta Cartă trebuie să fie prevăzută de lege şi să respecte substanţa al acestor drepturi şi libertăţi. Prin respectarea principiului proporţionalităţii, pot fi impuse restrângeri numai în cazul în care acestea sunt necesare şi numai dacă răspund efectiv obiectivelor de interes general recunoscute de Uniune sau necesităţii protejării drepturilor şi libertăţilor celorlalţi.	(1) La praktikado de la rajtoj kaj liberecoj rekonitaj en tiu ĉi Ĉarto restrikteblas nur en leĝo kaj ĉe respekto de la esenca enhavo de tiuj ĉi rajtoj kaj liberecoj. Atente pri la principo de la proporcieco ilia restrikto eblas nur en tiu okazo, se ĝi estas neforlasebla kaj efektive servas la ĝeneralinteresajn celdifinojn rekonitajn de la Unio, aŭ la defendon de rajtoj kaj liberecoj de aliuloj.
(2) Drepturile recunoscute prin prezenta Cartă care fac obiectul unor dispoziţii prevăzute de alte părţi ale Constituţiei se exercită în condiţiile şi cu respectarea limitelor stabilite de părţile menţionate.	(2) La rajtoj rekonitaj en la Ĉarto kaj reglamentitaj en la ceteraj partoj de la Konstitucio estas praktikeblaj nur ĉe kondiĉoj kaj limigoj tie difinitaj.
(3) În măsura în care prezenta Cartă conţine drepturi ce corespund unor drepturi garantate prin Convenţia europeană pentru apărarea drepturilor omului şi a libertăţilor fundamentale, înţelesul şi întinderea lor sunt aceleaşi ca şi cele prevăzute de convenţia menţionată. Această dispoziţie nu împiedică dreptul Uniunii să confere o protecţie mai largă.	(3) Se tiu ĉi Ĉarto enhavas tiujn rajtojn, kiuj konvenas al la rajtoj garantiitaj en la eŭropa interkonsento pri defendo de homaj rajtoj kaj fundamentaj liberecoj, tiam la enhavon kaj amplekson de tiuj ĉi rajtoj oni devas konsideri identaj kun tiuj, kiuj troviĝas en la menciita interkonsento. Tiu ĉi dispozicio ne malhelpas, ke la juro de la Unio donu pli ampleksan defendon.
(4) În măsura în care prezenta Cartă recunoaşte drepturi fundamentale, aşa cum rezultă acestea din tradiţiile constituţionale comune statelor membre, aceste drepturi sunt interpretate în conformitate cu tradiţiile menţionate.	(4) Se ĉi tiu Ĉarto rekonas fundamentajn rajtojn devenantajn el la komunaj, konstituciaj tradicioj de la membroŝtatoj, tiam oni devas interpreti tiujn ĉi rajtojn en akordo kun tiuj tradicioj.
(5) Dispoziţiile prezentei Carte care conţin principii pot fi puse în aplicare prin acte legislative şi de punere în aplicare adoptate de instituţiile, organele, oficiile şi agenţiile Uniunii, precum şi prin acte ale statelor membre în cazurile în care acestea pun în aplicare dreptului Uniunii, în exercitarea atribuţiilor pe care le au în acest sens. Invocarea lor în faţa instanţei judecătoreşti se admite numai în scopul interpretării şi controlului legalităţii unor astfel de acte.	(5) La dispozicioj de ĉi tiu Ĉarto inkludantaj bazajn principojn estas efektivigeblaj pere de leĝdonaj kaj plenumaj aktoj alprenitaj fare de la institucioj, organoj oficejoj, kaj agentejoj de la Unio dum praktikado de siaj agorajtoj, kaj pere de juraj aktoj alprenitaj fare de la membroŝtatoj por plenumi la unian juron. Oni povas invoki ĉi tiujn dispoziciojn antaŭ la tribunalo nur okaze de interpretado aŭ prijuĝo de la legitimeco de ĉi tiuj juraj aktoj.
(6) Legislaţiile şi practicile naţionale trebuie să fie luate în considerare pe deplin, după cum se precizează în prezenta Cartă.	(6) Oni devas plene konsideri la naciajn jurajn normojn kaj praktikojn laŭ la difinoj en ĉi tiu Ĉarto.
(7) Instanţele judecătoreşti ale Uniunii şi ale statelor membre ţin seama de explicaţiile redactate în vederea orientării interpretării Cartei Drepturilor Fundamentale.	(7) La Kortumo de la Unio kaj la tribunaloj de la membroŝtatoj devas konvene konsideri la klarigojn pretiĝintajn kiel gvidlinioj por interpretado de la Ĉarto de Fundamentaj Rajtoj.
Articolul II-113: Nivelul de protecţie	II-113-a artikolo: La nivelo de la protekto
Nici una dintre dispoziţiile prezentei Carte nu poate fi interpretată ca restrângând sau aducând atingere drepturilor omului şi libertăţilor fundamentale recunoscute, în domeniile de aplicare corespunzătoare, de dreptul Uniunii şi dreptul internaţional, precum şi de convenţiile internaţionale la care Uniunea sau toate statele membre sunt părţi, şi în special Convenţia europeană pentru apărarea drepturilor omului şi a libertăţilor fundamentale, precum şi prin constituţiile statelor membre.	Neniu el la dispozicioj de ĉi tiu ĉarto estas interpretebla tiel, ke ĝi restriktas aŭ tuŝas malavantaĝe tiujn homajn rajtojn kaj fundamentajn liberecojn, kiujn – en siaj aplikokampoj – rekonas la juro de la Unio, la internacia juro, la konstitucioj de la membroŝtatoj, krome la internaciaj interkonsentoj ligitaj ĉe partopreno de la Unio kaj ĉiuj membroŝtatoj, tiel precipe la eŭropa konvencio pri la protekto de homaj rajtoj kaj fundamentaj liberecoj.
Articolul II-114: Interzicerea abuzului de drept	II-114-a artikolo: La malpermeso de la misuzo per la rajto
Nici una dintre dispoziţiile prezentei Carte nu trebuie să fie interpretată ca implicând vreun drept de a desfăşura orice activitate sau de a îndeplini orice act îndreptat împotriva oricăruia dintre drepturile şi libertăţile recunoscute prin prezenta Cartă sau de a le impune restrângeri mai ample decât cele prevăzute prin prezenta Cartă.	Neniu el la dispozicioj de ĉi tiu Ĉarto estas interpretebla tiel, ke ĝi donus iun ajn rajton por daŭrigi aŭ efektivigi tian agadon, kiu celas al ofendo de rajtoj kaj liberecoj agnoskitaj en ĉi tiu Ĉarto, aŭ al ilia pli grandmezura limigo ol la ĉi tie difinita.

Tratatul de instituire a Unei Constituţii pentru Europa

Traktato pri estigo de Eŭropa Konstitucio

PREAMBUL

PREAMBLO

PARTEA II: CARTA DREPTURILOR FUNDAMENTALE A UNIUNII

II-a PARTO: ĈARTO DE FUNDAMENTAJ RAJTOJ DE LA UNIO

PREAMBUL

PREAMBLO

Traktato
pri estigo de Eŭropa Konstitucio

PARTEA II:
CARTA DREPTURILOR FUNDAMENTALE A UNIUNII

II-a PARTO:
ĈARTO DE FUNDAMENTAJ RAJTOJ DE LA UNIO